ကင်းဝန်

မြန်မာမင်း များ လက်ထက်က ကျောက်တလုံးကင်း ၊ မင်းကွန်းကင်း ၊ စပ္ပါယ်နဂိုရ်ကင်းဟူသော ရေကင်းများနှင့် ဆင်ကြန်ကင်း ၊ မြောင်းဦးကင်း ၊ လေသာကင်း ၊ ပြင်းထိပ်ကင်း ၊ နတ်ထိပ်ကင်း ၊ ရှောင်ကဗွေကင်း စသော ကြည်းကင်းများကို ကြီးကြပ်ကွပ်ကဲရန် ကင်းဝန် ရာထူးခန့်အပ်ထားရှိပါသည်။

မြန်မာသမိုင်း တွင် အစောဆုံးတွေ့ရှိရသည့် ကင်းဝန်မှာ တနင်္ဂနွေမင်း (၁၇၁၄-၁၇၃၃)လက်ထက်တွင် ခန့်အပ်ခံခဲ့ရသည့် သက်ရှည် ကျော်ထင် ဖြစ်ဟန်ရှိပါသည်။ သူသည် ဝန်ကြီးရာထူး တိုးမြှင့်ခန့်အပ်ခံရပြီးနောက် ၁၇၃၇ ခုနှစ်တွင် ကွယ်လွန်ခဲ့၏။ သူ၏ ရာထူးကို မည်သူမည်ဝါက ဆက်ခံခဲ့သည်ကိုမူ မသိရပေ။

ကုန်းဘောင်ခေတ်ဦးကာလ အလောင်းမင်းတရား လက်ထက်တွင် အမတ်ကြီး ဘယသေနအား ကင်းဝန်အဖြစ် ခန့်အပ်ခဲ့သည်။ ကင်းဝန် ဘယသေန အမတ်ကြီး၏အမည်ကို ၂၀ နိုဝင်ဘာ ၁၇၅၇ ရက်စွဲပါ အမိန့်တော်၌ တွေ့ရှိရ၏။ ယင်းအမိန့်တော်အရ တမောဝကင်းနှင့် ဓမ္မနဂိုရ်ကင်းတို့မှာ ထိုခေတ်ကာလက ထင်ရှားသော ကင်းများ ဖြစ်ကြောင်း သိရှိသည်။ ၁၆ မေ ၁၇၅၈ တွင် ကင်းဝန်အမတ်ကြီး ဘယသေနအား အဆောင်အရွက် အစီးအနင်းများပေးအပ်ခဲ့ကြောင်း သိရှိရ၏။

မြေဒူးမင်း (ဆင်ဖြူရှင်) (၁၇၆၃-၁၇၇၆) လက်ထက် အစောပိုင်းကာလတွင် နေမျိုးနော်ရထာကျော်ထင်အား ကင်းဝန်ရာထူး ခန့်အပ်ခဲ့ပါသည်။ ၅ စက်တင်ဘာလ ၁၇၆၉ တွင် စန္ဒပူရီ (လင်းဇင်း)မှ သမီးကညာ ဆက်သသောအခါ ယင်းအခမ်းအနားသို့ ကင်းဝန်နေမျိုးနော်ရထာကျော်ထင် တက်ရောက်ခဲ့၏။ မြေဒူးမင်းလက်ထပ် နှောင်းပိုင်းကာလတွင် ဇေယျအနော်ရထာ ကင်းဝန်အရာရရှိခဲ့သည်။ သူသည် မြေဒူးမင်း နတ်ရွာစံချိန်အထိ ကင်းဝန်ရာထူးဖြင့် အမှုထမ်းရွက်ခဲ့ပါသည်။

ကင်း ဝန်ဇေယျနော်ရထာသည် စဉ့်ကူးမင်း နန်းတက်စ ၁၇၇၆ ခုနှစ် တွင် ဝန်ထောက်ရာထူး တိုးမြှင့်ခန့်အပ်ခံခဲ့ရ၏။ ကင်းဝန်ရာထူးကိုပါ ပူးတွဲထမ်းဆောင်ရသဖြင့် ကင်းဝန်ထောက်ဟု အမည်တွင်ပါသည်။ ကင်းဝန်ထောက် ဇေယျအနော်ရထာသည် ဝန်ကြီးကျော်ခေါင်နော်ရထာ ကွယ်လွန်သွားသောအခါ ဝန်ကြီးဘက်အဖြစ် ခန့်အပ်ခံခဲ့ရပါသည်။ သို့သော် စဉ့်ကူးမင်း၏ အမှုထမ်းဖြစ်ခဲ့သည့် အားလျော်စွာ ဘိုးတော်ဘုရား နန်းတက်စ ၁၇၈၂ ခုနှစ်တွင် စီရင်ကွပ်မျက်ခြင်း ခံခဲ့ရ၏။

အမရပူရနန်းတော် ၁၇၉၅ ခုနှစ်

ဘိုးတော်ဘုရား (ခေါ်) ဗဒုံမင်း (ခေါ်) ဘိုးတော်ဦးဝိုင်းသည် ၁၇၈၂ ခုနှစ်တွင် အမရပူရ၌ နန်းတက်လာပြီးနောက် မဟာဇေယျသင်္ကြန်အား မဟာသီရိသီဟသူဘွဲ့ဖြင့်ဝန်ကြီးအရာ ခန့်အပ်ခဲ့သည်။ ကင်းဝန်ရာထူးပါ ပူးတွဲထမ်းဆောင်ရသဖြင့် ဝန်ကြီးအရာခန့်အပ်ခဲ့သည်။ ကင်းဝန်ရာထူးပါ ပူးတွဲထမ်းဆောင်ရသဖြင့် ကင်းဝန်မင်းကြီးဟု အမည်တွင် ပါသည်။ ကင်းဝန်မင်းကြီး မဟာသီရိသီဟသူသည် ၁၇၈၅ ခုနှစ် ဒီဇင်ဘာတွင် ယိုးဒယားသို့ စစ်ချီရာ၌ မြိတ်စစ်ကြောင်းအား အုပ်ချုပ်ချီတက်ခဲ့ရ၏။

၂၂ အောက်တိုဘာ ၁၇၉၂ တွင် တရုတ်ပြည်သို့ သံအဖွဲ့ စေလွှတ်ချိန်၌မူ ကင်းဝန်မှာ နေမျိုးနန္ဒကျော်သူ ဖြစ်နေပေပြီ။ ကင်းဝန် နေမျိုးနန္ဒကျော်သူသည် ဗန်းမော်စော်ဘွား ဦးဆောင်သော သံအဖွဲ့နှင့်အတူ တရုတ်ပြည်သို့ လိုက်ပါခဲ့ရ၏။ ယင်းသံအဖွဲ့မှာ လက်ဆောင်ပဏ္ဏာများနှင့်အတူ ၃ မတ် ၁၇၉၄ တွင် ​နေပြည်တော်သို့ ပြန်လည်ရောက်ရှိခဲ့ကြသည်။ ထို့ပြင် ၉ ဖေဖော်ဝါရီ ၁၇၉၅ တွင်မိတ္ထီလာမင်းသမီး၏ ကွမ်းခွံ့မင်္ဂလာပွဲကိုလည်း တက်ရောက်ခဲ့၏။ ဗဒုံမင်းလက်ထက် ၁၈၁၇ ခုနှစ်တွင်မူ ကင်းဝန်မှာ နေမျိုးသူရဖြစ်နေပြီဖြစ်သည်။ ၂၈ ဇူလိုင် ၁၈၁၇ ရက်စွဲပါ အမိန့်တော်၌ ဗန်းမော်မြို့ဝန်အား နေပြည်တော်သို့ ပြန်လည်ဆင့်ခေါ်ထားပြီး လက်ဆောင်တော် မင်းဂွတ်နှင့် ဒူးရင်းပင်များအား ကင်းဝန်နေမျိုးသူရက ကြီးကြပ်ယူဆောင်လာရန် ဖော်ပြပါရှိပါသည်။

ဘကြီးတော် ခေါ် (စစ်ကိုင်းမင်း)နန်းတက်စ ၁၈၁၉ ခုနှစ်တွင် ရွှေတောင်သီဟကျော်စွာကို ကင်းဝန်ရာထူး ခန့်အပ်ခဲ့၏။ ၃ နိုဝင်ဘာ ၁၈၁၉ခုနှစ် စစ်ကိုင်းမင်း ထီးဆောင်း မင်္ဂလာပြုစဉ် သူ့အား မဟာမင်းလှကျော်စွာဘွဲ့ပြောင်းလဲ ပေးအပ်ပါသည်။

သာယာဝတီမင်း (၁၈၃၇-၁၈၄၆)နန်းတက်စတွင်ပင် ကင်းဝန်ဟောင်း ဦးကြွယ်ဝ အပြစ်မှ ခွင့်လွှတ်ခဲ့ဟန်တူပါသည်။ ၁၈၄၁ ခုနှစ်တွင် သာယာဝတီမင်း ရန်ကုန်သို့ ကြွရောက်စဉ် မှူးမတ်အရာရှိ အများလိုက်ပါခဲ့ကြရာ ထိုသူများထဲတွင် ကင်းဝန်မဟာမင်းလှကျော်စွာလည်းပါဝင်ခဲ့သည်။ ထိုစဉ် စစ်ကိုင်းမင်းလက်ထက် ကင်းဝန်ဟောင်း ဦးကြွယ်ဝမှာ နေမျိုးမင်းလှ ဇေယျဘွဲ့ခံ ရွှေမြို့တော်ဝန် ဖြစ်နေပြီး မဟာမင်းလှကျော်စွာဘွဲ့ခံ အခစားကင်းဝန်သစ်တစ်ဦးအား ခန့်အပ်ထားကြောင်းလည်း တွေ့ရှိရပါသည်။ စစ်ကိုင်းမင်းလက်ထက်ကင်းဝန်နှင့် ဘွဲ့မည်ချင်းတူနေသော်လည်း အခစားပုဂ္ဂိုလ် တစ်ဦးသာ ဖြစ်ပါသည်။ ကင်းဝန်မဟာ မင်းလှ ကျော်စွာ သည် ရန်ကုန်သို့ရောက်ရှိလာပြီးနောက် ရွှေတိဂုံစေတီတော်၌ ဆည်းလည်း လှူဒါန်းခဲ့သေး၏။ ၁၈၄၆ ခုနှစ်တွင် ပုဂံမင်း နန်းတက်လာပြီးနောက် မဟာမင်းလှကျော်စွာအား ကင်းဝန်အဖြစ် ဆက်လက် ခန့်အပ်ခဲ့ဟန် ရှိပါသည်။

မန္တလေး နေပြည်တော်ရှိ ကင်းဝန်မင်းကြီး စံအိမ်တော်

၁၈၅၇ ခုနှစ် ဇန်နဝါရီတွင် မင်းတုန်းမင်းမှ နောင်တော်ဖြစ်သူ ပုဂံမင်းထံမှ ထီးနန်းကို လွှဲပြောင်းရယူပြီးနောက် နန်းတော်ကို မန္တလေးမြို့သို့ ပြောင်းရွေ့ခဲ့သည်။

၁၈၅၂ ခုနှစ်၊ ဒီဇင်ဘာလအတွင်း မင်းတုန်းမင်း ၊ ကနောင်မင်းသားများ ရွှေဘို၌ စံနေစဉ်ကပင် ရွှေခဲကြီး လှေတော်အုပ်ဦးဘိုးမောင်အား မင်းလှမင်းကျော်သင်္ခယာ ဘွဲ့ဖြင့် ကင်းဝန်အရာခန့်အပ်ခဲ့ပါသည်။ ၁၆ ဇွန် ၁၈၅၄ တွင် မင်းတုန်းမင်း ဥကင်သဖွင့် မင်္ဂလာပွဲဆင်ယင်ကျင်းပသောအခါ ကင်းဝန်ကို မဟာမင်းလှ မင်းခေါင်ဘွဲ့ ပြောင်းလဲပေးအပ်ခဲ့၏။ ထိုအတောအတွင်း ကင်းဝန် ရာထူး အပြောင်းအလဲ ဖြစ်ခဲ့၏။

ကင်းဝန်မင်းကြီး ဦးကောင်း

အကျယ်တဝင့် ဖော်ပြထားသောဆောင်းပါး - ကောင်း၊ ဦး (ကင်းဝန်မင်းကြီး)

မြန်မာသံအဖွဲ့ ၁၈၇၄ ခုနှစ်

ဦးမာလိန် ကျဆုံးသွားပြီးနောက် ဦးကောင်းအား မင်းကြီးမဟာစည်သူ ဘွဲ့ဖြင့် ကင်းဝန်အရာ ခန့်အပ်လိုက်ပါသည်။ ဦးကောင်းသည် ထိုစဉ်က ဝန်ထောက်ရာထူးဖြင့် အမှုထမ်းရွက်နေချိန်ဖြစ်၏။ ၁၈၆၇ ခုနှစ်၊ အောက်တိုဘာလတွင် ကာနယ်ဖိုက်ချ် ဦးဆောင်သော ဗြိတိသျှသံအဖွဲ့ လာရောက်စဉ် ဝန်ထောက်တော် ကင်းဝန်မင်းကြီး မဟာစည်သူဘွဲ့ခံ ဦးကောင်းက ဧည့်ခံကြိုဆိုခဲ့ရသည်။ ထို့ပြင် ၁၈၇၀- ပြည့်နှစ်တွင် နယ်ခြားမြို့ရွာများ ရာဇဝတ်မှုကင်းရှင်းရေးအတွက် ကင်းဝန်ထောက်ဦးကောင်း မင်းလှမြို့သို့ သွားရောက်နေထိုင်ခဲ့ရ၏။ ၁၈၇၂ ခုနှစ်၊ ဖေဖော်ဝါရီလတွင် ကင်းဝန်ထောက် ဦးကောင်းအား ဝန်ကြီးအရာ တိုးမြှင့် ခန့်အပ်လိုက်ရာ ထိုစဉ်ကာလမှစ၍ ကင်းဝန်မင်းကြီး ဦးကောင်းဟု အမည်တွင်ခဲ့သည်။ ယင်းနောက် သေနတ်ဝန် ရာထူးကိုပါ ပူးတွဲထမ်းဆောင်ခဲ့ရာ ကင်းဝန် သေနတ်ဝန်မင်း ကြီးဟု အမည်တွင် ပြန်ပါသည်။ ထိုစဉ်အတွင်း လယ်ကိုင်းမြို့ကိုပါ မြို့စားအရာရရှိခဲ့၏။ ၁၅ နိုဝင်ဘာ ၁၈၇၆ တွင် မိဖုရားခေါင်နတ်ရွာစံလွန်စဉ် လယ်ကိုင်းမြို့စား ကင်းဝန် သေနတ်ဝန်ကြီး ဦးကောင်းက ကြပ်မတ်လုပ်ဆောင်ပေးခဲ့ရသည်။ ကင်းဝန်မင်းကြီး ဦးကောင်းသည် မင်းတုန်းမင်းလက်ထက် ၁၈၇၂ ခုနှစ်၊ ၁၈၇၄ ခုနှစ်များတွင် ဥရောပသို့ မြန်မာသံအဖွဲ့ကို ဦးဆောင်လျက် သွားရောက်ခဲ့၏။

သီပေါမင်းနန်း တက်စတွင် ဦးကောင်းအား ကင်းဝန်အရာ ဆက်လက်ခန့်အပ်ပါသည်။ ၁၁ နိုဝင်ဘာ ၁၈၇၈ တွင် ၁၄ ဋ္ဌာန အုပ်ချုပ်ရေးကိုပြဋ္ဌာန်း ဆောင်ရွက်သောအခါ လယ်ကိုင်းမြို့စား သေနတ်ဝန် ၊ ကင်းဝန်မင်းကြီး သတိုးမင်းကြီး မဟာမင်းလှစည်သူဘွဲ့ခံ ဦးကောင်းမှ တတိယဌာနကို တာဝန်ယူခဲ့ရ၏။ မကြာမီ ကင်းဝန်မင်းကြီးအား သတိုးသုဓမ္မမဟာသက်တော်ရှည်ဘွဲ့ ပေးအပ်ခဲ့သည့် နည်းတူ ကင်းဝန်ရာထူးကိုလည်း အပြောင်းအလဲ လုပ်ခဲ့သည်။