ဂဝံကျောက်
ထုံးနှင့် မင်းဂင်းနိစ်(သံ)၊အလူမီနီယမ် ဓာတ်ပေါင်းများပါဝင်သည့် မြေစေးနှင့် ကျောက်စရစ်ခဲများ ရောနှောနေသောမြေကို ဂဝံမြေဟုခေါ်သည်။ မြစ်ကြီးများက တိုက်စားပြီး မြစ်ဝပင်လယ်ကမ်းစပ်မှာ ပို့ချသည့် အနည်ကျကျောက်တစ်မျိုးကို ဂဝံကျောက်ဟု ခေါ်သည်။
ဝေါဟာရ
ဂဝံဟူသည့် ဝေါဟာရသည် မွန်စကားလုံး တွံဝါန်မှ ဆင်းသက်လာကာ မြန်မာအဘိဓာန်က ဂဝံကို မြေစေး နှင့် သံချေးရောသောကျောက်ဟု အဓိပ္ပာယ်ဖွင့်ဆိုထား သည်။[1] အင်္ဂလိပ်ဘာသာတွင် Laterite ဟုခေါ်ဆိုကြသည်။
ဖွဲ့စည်းပုံ
မြေဩဇာဓာတ်ကင်းမဲ့၍ မြေးစေးပါသော အနီရောင် ကျောက်ကျစ် မြေလွှာမျိုး ဖြစ်သည်။ အချို့နေရာတွင် အလူမီနီယံနှင့် သံအောက်ဆိုက်များ ပါရှိ၍ သံရိုင်းအချို့လည်း ရောစပ်နေလေသည်။ မြေမျက်နှာပြင်အောက်တွင်ရှိနေသည့် ဂဝံမြေစေးများသည် မြေကြီးထဲမှတူးထုတ်ပြီး လေနှင့်ထိတွေ့ပါက မာကျောသော ဂဝံကျောက်အဖြစ် ပြောင်းလဲသွားကြသည်။ ပိုးပေါက်သဖွယ် အခေါင်းများပါ၍ မာကျစ်သော ကျောက်စိုင်ကျောက်ခဲ အနေဖြင့်လည်း တွေ့ရှိရလေသည်။ အချို့ သက်ရင့်ကျောက်မှာ မာ၍ အချို့သက်နုကျောက်မှာ ဆွေးခဲလွယ်၍ ရွှံ့စေးများ ရောထွေးနေလေသည်။ ၎င်းကျောက်တွင် ပါဝင်သည့် သံနှင့် အလူမီနီယမ်တို့သည် လေထဲမှ အောက်စီဂျင်နှင့် ပေါင်းစပ်ဒြပ်ပြုကာ အောက်ဆိုဒ်များအဖြစ်ပြောင်းလဲသွားသောကြောင့် မာကျောသွားရခြင်းဖြစ်ပြီး ဂဝံကျောက်များသည် အနီရောင်ဖြင့် မြင်တွေ့ကြရခြင်းဖြစ်သည်။ ထို့ကြောင့် ဂဝံကို မြေကြီးမှ ထုတ်ယူပြီးချိန်တွင် မိမိတို့အလိုရှိရာပုံကို ပုံဖော်နိုင်သည်။ အုတ်ခဲ ပုံစံပြုလုပ်ထား သည့် ဂဝံတုံးများသည် မီးမဖုတ်ရဘဲ လေနှင့်ထိကာ မာကျောသွားသဖြင့် မီးမဖုတ်အုတ် (Unbutnt Brick) ဟုလည်း ခေါ်ဆိုသည်။
အသုံးပြုခြင်း
ဂဝံသည် ကျစ်လျစ်မာကျောသော ကျောက်အသွင် ပြောင်း မြေစေးဖြစ်သဖြင့် လမ်းခင်းရာတွင် အသုံးပြုနိုင် သကဲ့သို့ အဆောက်အအုံများ ဆောက်လုပ်ရာတွင်လည်း အသုံးပြုနိုင်သည်။ ထို့အတူ ဂဝံဖြင့် ရုပ်တုရုပ်ကြွများကို ထုလုပ်နိုင်သဖြင့် ဂဝံရုပ်တုများ၊ ဂဝံစေတီပုထိုးများ၊ ဂဝံထီးတော်များ၊ ဂဝံ တံတိုင်းများကို ပြုလုပ်ခဲ့ကြရာ ဂဝံထွက်ရှိရာ အရပ်ဒေသများတွင် ဂဝံယဉ်ကျေးမှု ထွန်းကားခဲ့ပေသည်။ ထို့ကြောင့် ဂဝံယဉ်ကျေးမှု ရှေးဟောင်းလက်ရာများကို ဂဝံထွက်ရှိသည့် နေရာများ တွင် အများဆုံး တွေ့ရှိကြရပြီး ရှေးဟောင်း ဂဝံလက်ရာ များအပြင် ခေတ်သစ်ဒီဇိုင်းများ ပုံဖော်ထားသည့် ဂဝံ ရုပ်တု ပုံစံအမျိုးမျိုးကိုလည်း မြင်တွေ့နိုင်ကြပေသည်။[2]
ဂဝံ ယဉ်ကျေးမှု
ဂဝံယဉ်ကျေးမှုကို ဂဝံကျောက်ဖြင့် ပြုလုပ်ထား သည့် ဗိသုကာလက်ရာများ၊ ရုပ်တုရုပ်ကြွ အနုပညာ လက်ရာများ၊ စေတီပုထိုးများဟု ယေဘုယျအားဖြင့် ဆိုနိုင်သည်။ ရန်ကုန်တက္ကသိုလ်တွင် သမိုင်းပါမောက္ခ တာဝန်ထမ်းဆောင်ခဲ့သူ လုစ် (G.H Luce) က မွန်ပြည်နယ် ဘီးလင်းမြို့နယ် ဇုတ်သုတ်ကျေးရွာရှိ ကျိုက်ထီးစောင်းစေတီနှင့် ဆင်တပ်မြင်းတပ် တံတိုင်းတို့ကို ဥပမာ ပြုလျက် ဂဝံယဉ်ကျေးမှု (Latrite Culture) ဟူသည့် အသုံးအနှုန်းကို စတင်သုံးစွဲခဲ့သည်ဟု မှတ်သားခဲ့ရသည်။[3] အန်ကောဝပ်ကျောင်းတော်သည် ဂဝံကျောက်များဖြင့် တည်ဆောက်ထားသည့် ထူးခြားသော ဘုရားကျောင်းတစ်ခုဖြစ်ကာ ကမ္ဘာ့အမွေအနစ်စာရင်းဝင် အဆောက်အဦတစ်ခုဖြစ်သည်။
ဂဝံကျောက်ထွက်ရှိရာနေရာများ
အပူပိုင်းဒေသဖြစ်သော အာဖရိကတိုက်၊ ဘရာဇီး၊ အိန္ဒိယနှင့် မြန်မာနိုင်ငံတို့တွင် တွေ့ရသည်။ [4] မြန်မာနိုင်ငံတွင် စစ်တောင်းမြစ်၊ သံလွင်မြစ်ကြီးတွေမှာ ထင်ရှားစွာ တွေ့ရှိရသည်။ မုပ္ပလင်၊ ကျိုက်ထို၊ ဘီးလင်း၊ သထုံ၊ မော်လမြိုင်၊ ဘားအံ နယ်မှသည် ရေး၊ ထားဝယ်အထိ တွေ့ရှိရသည်။ [5]