မဟာဝံသ

မဟာဝံသကျမ်းကို အဓိကအုပ်စုကြီး လေးခုဖြင့် တည်ဆောက်ရေးသားထားသည်။ ၎င်းတို့မှာ[2] :

• ဗုဒ္ဓကိုယ်တော် သီရိလင်္ကာသို့ ကြွရောက်ခြင်း : ဤအပိုင်းတွင် ဘုရားရှင်သည် သီရိလင်္ကာသို့ သုံးကြိမ်ကြွရောက်သည့်အကြောင်းကို ဒဏ္ဍာရီဆန်ဆန်ဖော်ပြထားခြင်း၊ ဤဇာတ်လမ်းများ၌ ဗုဒ္ဓကိုယ်တော်တိုင် လင်္ကာကျွန်းတွင် နေထိုင်နေကြသော ယက္ခနွယ်များ နှင့် နဂါးများကို နှိမ်နင်းတော်မူခြင်းနှင့် သီရိလင်္ကာသည် အရေးပါအရာရောက်သော ဗုဒ္ဓသာသနာနယ်မြေတစ်ခုဖြစ်လာမည်ဖြစ်ကြောင်း ဟောပြောမိန့်ကြားခြင်းများပါဝင်ပြီး ဤသို့သောဇာတ်လမ်းများသည် ပါဠိပိဋကတ်စာပေများနှင့် အခြားရှေးဦးကျမ်းများ၌ ဖော်ပြထားခြင်းမရှိပေ။
• သီရိလင်္ကာမင်းဆက်ရာဇဝင် : သီရိလင်္ကာမင်းများ၏ မျိုးနွယ်၊ ဆင်းသက်ပုံများပါဝင်ကာ ရံခါတွင် ဤတို့၏ နန်းခံခြင်း (သို့) သိသာထင်ရှားသော အဖြစ်ပျက်များကိုလည်း ဖော်ပြထားမှုရှိသည်။ ဤအပိုင်းသည် ပို၍ရှေးကျသော ရာဇဝင်များ၊ ဒေသယိဘာသာစကားများဖြင့် နှုတ်မှုရေးရာလက်ဆင့်ကမ်းလာကြသော မင်းဆက်စာရင်း စသည်တို့မှ ယူငင်ရေးသားထားဖွယ်ရှိ၍ သီရိလင်္ကာနိုင်ငံသမိုင်းအတွက်သာမက အနီးအပါးရှိ နိုင်ငံများ (ဥပမာ မြန်မာ) ရာဇဝင်သမိုင်းအတွက်လည်း အရေးပါသည်။
• သံဃာသမိုင်း : ဤအပိုင်းသည် ဧကရာဇ်ရှင် အာသောကမင်း၏ သီရိလင်္ကာသို့ သာသနာပြုစေလွှတ်သည့်အကြောင်းအရာ၊ ဗောဓိပင်ပြောင်းရွှေ့စိုက်ပျိုးခြင်း၊ မဟာဝိဟာရကျောင်းကြီးတည်ထောင်ခြင်း စသည်တို့ပါဝင်လေသည်။ ထို့အပြင် လင်္ကာကျွန်းရှိ ထိုစဉ်က ထင်ရှားကျော်ကြားသော ရဟန်း၊ ရဟန်းမများ၏ အမည်များလည်းဖော်ပြရေးသားထားကာ အစောပိုင်းသင်္ဂါယနာများ အကြောင်းလည်းပါဝင်ပေသည်။ ထို့နောက်အရေးတကြီးပါဝင်မှုတစ်ခုမှာ ပါဠိကျမ်းစာများကို ပေထက်အက္ခရာတင်ရေးသားခြင်းဖြစ်၏ ။ ထိုကြောင့်ယခုအပိုင်းသည် အစောပိုင်းဗုဒ္ဓဘာသာအဖွဲ့အစည်း (သံဃာ့အဖွဲ့အစည်း) ၏ တိုးတက်ဖြစ်ထွန်းလာမှု၊ တောင်အာရှနှင့် အရှေ့တောင်အာရှသို့ သာသနာပြုများစေလွှတ်ရာတွင် စေလွှတ်ခံရသူ၏အမည်များပါဝင်လေရာ ထိုအမည်များကို ကျောက်စာများနှင့် အခြားရှေးဟောင်းသုတေသနရှာဖွေတွေ့ရှိမှုများက သက်သေထူနိုင်ခဲ့ကြသည်။
• သီရိလင်္ကာရာဇဝင်ကျမ်းများ : နောက်ဆုံးဖြစ်သော ဤအပိုင်းတွင် မင်းသားဝိဇယ အိန္ဒိယမှ ရောက်ရှိလာမှုဖြင့် စတင်ထားကာ မဟာသေနမင်းစိုးစံသောကာလအထိဖြစ်၏ ။ စစ်ပွဲများ၊ နန်းခံခြင်းဆိုင်ရာ သဘောထားကွဲလွဲ အငြင်းပွားမှုများ၊ စေတီနှင့် ဌာပနာ(တိုက်) များတည်ဆောက်ခြင်းနှင့် အခြားသော အရေးပါသည့်ဖြစ်ရပ်များလည်းပါဝင်သည်။ သီဟိုဠ်ဘုရင် ဒုဋ္ဌဂါမဏိနှင့် တမီလ်ဘုရင် အလ္လရ တို့ကြား စစ်ပွဲကြီးနှင့်ပတ်သတ်သော ရာဇဝင်ကြောင်းကို အပိုဒ်ပေါင်း ၈၁၆ ပိုဒ်ဖြင့် ကျယ်ကျယ်ပြန့်ပြန့် ဖော်ပြရေးသားထားခြင်းလည်းရှိရာ ဒေသယိရိုးရာစဉ်ဆက်များမှ စိတ်ဝင်စားဖွယ်ကဗျာရှည်ပုံစံအဖြစ် ပေါင်းစပ်ဖွဲ့နွဲ့ထားခြင်းလည်း ဖြစ်နိုင်သည်။[2]

မဟာဝံသတွင် ပါဝင်သောအကြောင်းအရာများစွာသည် ဒီပဝံသတွင် တွေ့ရှိရသော အကြောင်းအရာများကို ချဲ့ထွင်ခြင်းမှ ဆင်းသက်လာသော်လည်း "အဘယဂိရိဝိဟာရ" နှင့်ပတ်သက်သော စာပိုဒ်အချို့ပါဝင်မှုမရှိ၍ မဟာဝံသကျမ်းသည် မဟာဝိဟာရယအကြောင်းကိုသာ သတ်သတ်မှတ်မှတ် ပို၍ဖော်ပြထားသည်။[2]

အနုရာဓပူရမဟာဝိဟာရယမှ ရဟန်းများက သီရိလင်္ကာနိုင်ငံ၏ ရာဇဝင်ကျမ်းများကို ဘီစီ ၃ ရာစုမှစ၍ မပျောက်မပျက် ထိန်းသိမ်းလာခဲ့ကြသည်။ ဤသမိုင်းမှတ်တမ်းများကို အေဒီငါးရာစု အနုရာဓပုရမြို့၏ ဘုရင် ဓာတုသေနမင်း အုပ်စိုးစဉ်တွင် ပေါင်းစပ်၍ စာပေတစ်ခုတည်းဖြစ်စေရန် ပြုစုခဲ့ကြသည်။ အဋ္ဌကထာ (သီဟဠအဋ္ဌကထာ) ခေါ် ရှေးကျသော စာပေများစွာကို အခြေပြု၍ ရေးသားပြုစုခဲ့ကြသည်။ အစောပိုင်းပေါ်ထွန်းခဲ့သည့် ဒီပဝံသ (၄ ရာစု) သည် "ဒီပ" ဟုခေါ်သော လင်္ကာဒီပ (ကျွန်း) ၏ ရာဇဝင်အကြောင်းဖြစ်၍ ပို၍ရှင်းလင်းကာ မဟာဝံသ ထက်ပို၍ အကြောင်းရာပါဝင်မှုနည်းလေသည်။ ဒီပဝံသကိုလည်း အဋ္ဌကထာများပေါ်အခြေတည်၍ ဖွဲ့ဟန်တူသည်ဟု ယူဆနိုင်သည်။

မဟာဝံသဋီကာအလိုအားဖြင့် "မဟာဝံသကျမ်း"ကို မဟာနာမ ခေါ် ရဟန်းတော်တစ်ပါးက ရေးသားခဲ့သည်ဟုဆိုသည်။ ဒီဃသန္ဒသေနာပတိ (စစ်သူကြီး) ပိုင်ဆိုင်ခဲ့သော ကျောင်းတွင် မဟာနာမ နေထိုင်ခဲ့သည်ဟုဖော်ပြထားက မဟာဝိဟာရ ကျောင်းကြီးနှင့်လည်း ဆက်စပ်မှုရှိခဲ့သည်။ သို့ရာတွင် ထိုရဟန်းနှင့်ပတ်သက်သော အခြားယုံကြည်အားထားလောက်သည့် ကိုယ်ရေးအချက်အလက်များကိုမူ မသိရှိကြပေ။[2] မဟာနာမ မထေရ်က မဟာဝံသ၌ စတင်ရေးသားပုံမှာ "ရှေးခေတ်လူများ ရေးသားပြုစုခဲ့သည့် ရာဇဝင်ကျမ်းများ၌ ချို့ယွင်းချက်များ၊ (အကြောင်းအရာကို) ထပ်ခါတလဲလဲဖော်ပြထားမှုများကို ပြင်ဆင်ပေးရန်ဟူ၍ဖြစ်ကာ ရှေးခေတ်ရာဇဝင်ကျမ်းများ ဆိုသည်မှာ သီဟာဠအဋ္ဌကထာ (သို့) ဒီပဝံသ ကိုရည်ညှန်းခြင်းဖြစ်နိုင်ပေသည်။[2]

ဆက်စပ်အတွဲတစ်ခုဖြစ်သည့် စူဠဝံသ (ရာဇဝင်ငယ် ; Culavamsa) ကို သီဟိုဠ်ရဟန်းများက ပြုစုခဲ့ကြကာ လေးရာစုမှ သီရိလင်္ကာကို ဗြိတိသျှများ သိမ်းပိုက်သည့်နှစ် ၁၈၁၅ အထိ အကြောင်းအရာများပါဝင်လေသည်။ စူဠဝံသကိုကား ခေတ်အဆက်ဆက်မှ မြောက်များစွာသော စာဆိုတော်တို့က ရေးသားပြုစုခဲ့ကြသည်။

ထောင်စုနှစ် နှစ်ခုစာပမာဏကို (အဆက်အခြားမရှိ) လွှမ်းခြုံနိုင်သည့် ဤနှစ်တွဲကိုပင် "မဟာဝံသ" ဟူ၍ ရံခါ၌ ညွှန်းဆိုကြပြီး ကမ္ဘာ့အရှည်ဆုံး တောက်လျှောက်(မကျိုးမပြတ်သည့်) ရာဇဝင်ကျမ်းများထဲက တစ်ခုဟု သတ်မှတ်ယူဆကြပေသည်။[3] ကာလိင်္ဂတိုင်း၊ သိင်္ဃပူရမြို့မှ မင်းသားဝိဇယ မရောက်မီ လင်္ကာကျွန်း၏ မူလဇာတိနေထိုင်ကြသော နဂါးနွယ်၊ ယက္ခနွယ်များနှင့်ပတ်သက်သော အကြောင်းအရာများပါဝင်သည့် အနည်းအကျဉ်းသာရှိသောစာပေများထဲက တစ်ခုလည်းဖြစ်သည်။

အိန္ဒိယဒေသ၏ မင်းဆက်များကို ဖော်ပြထားသောကြောင့်လည်း မဟာဝံသကျမ်းသည် အိန္ဒိယတိုက်ငယ်ရှိ ခေတ်ပြိုင်မင်းဆက်များကို ခေတ်သတ်မှတ်ခြင်း၊ ဆက်စပ်ဖော်ပြခြင်းများ ဆောင်ရွက်လိုသော သမိုင်းပညာရှင်များအတွက် လွန်စွာတန်ဖိုးရှိသည်သာမက မောရိယမင်းဆက် ဧကရာဇ် အာသောကမင်း၏ ဘာသာရေးဆိုင်ရာဆောင်ရွက်မှုများကို ခေတ်၊ နှစ်သတ်မှတ်ရာတွင်လည်း အရေးပါ၏ ။ ထို့ကြောင့် မဟာအလက်ဇန္ဒြားခေတ် နှင့် အစ်လူးဆစ်အင်ပါယာခေတ် (ဆီးရီးယားနှင့်အနောက်အာရှပိုင်း) တို့နှင့် အာသောကခေတ်တို့ငို နှိုင်းယှဉ်၊ ယှဉ်တွဲ၍ ခေတ်ဖော်ပြရာ၌ အရေးပါသည်။

ဆန်ချီစေတီတော်၊ အခြားသောနေရာများမှ တူးဖော်မှုများသည် မဟာဝံသကျမ်းပါ အာသောကမင်း၏ အင်ပါယာနှင့်ပတ်သက်သော အကြောင်းအရများကို အတည်ပြုပေးနိုင်ခဲ့သည်။ မဟာဝံသ၌ဆိုထားသော ဖော်ပြချက်များကို အခြားသော ကျောက်စာများ၊ အထူးသဖြင့် သီဟိုဠိုတွင် တွေ့ရသော ကျောက်စာအထောက်အထားများက ကျယ်ပြန့်စွာ အထောက်အပံ့ပေးနိုင်သည်။[4] သမိုင်းနှင့် ရှေးဟောင်းသုတေသနပညာရှင် ကေ အိန္ဒြာပါလ (K. Indrapala)[5] သည် မဟာဝံသကျမ်းစာ၏ သမိုင်းဆိုင်ရာတန်ဖိုးကို အတည်ပြုထောက်ခံခဲ့သည်။ မဟာဝံသကျမ်းကြောင့်သာလျှင် ရုဝံဝေလိသယစေတီ၊ ဇေတဝနရာမယစေတီ၊ အဘယဂိရိဝိဟာရနှင့် အခြားသော ရှေးဟောင်းလက်ရာများကဲ့သို့သော အနုရာဓပုရမြို့ရှိ အလွန်ကြီးမားသော စေတီတော်ကြီးများ အကြောင်းကို သိရှိရပေသည်။

မဟာဝံသကျမ်းသည် ပထမဆုံးအနောက်နိုင်ငံသားတို့၏ အာရုံကျရာဖြစ်လာသည်မှာ ၁၈၀၉ ခုနှစ်ဝန်းကျင်ခန့်ကဖြစ်ကာ ထိုနှစ်များတွင် ဗြိတိသျှကိုလိုနီဖြစ်ခဲ့သော သီဟိုဠ်၏ တရားသူကြီးချုပ် အလက်ဇန္ဒား ဂျွန်စတန်က မဟာဝံသနှင့်ပတ်သက်သောစာမူများ၊ အခြားသီရိလင်္ကာ ရာဇဝင်ကျမ်းများကို ဥရောပသို့ စာအုပ်ထုတ်ဝေရန် ပို့ပေးခဲ့သည်။[6] ပြင်သစ်ပညာရှင် အူဂျဲန် ဘူယနုဖ် (Eugène Burnouf) က ၁၈၂၆ တွင် ရောမအက္ခရာသို့ဖလှယ်၍ လက်တင်ဘာသာသို့ ပြန်ဆိုခဲ့သည်။ သို့ရာတွင် အများစိတ်ဝင်စားမှု မရှိသလောက်ဖြစ်ခဲ့၏ ။[7]^:86 ဂျွန်စတန်၏ စာမူများမှနေ၍ အဒ်ဝါ့ဒ် အာ့ပ်ဟမ်း (Edward Upham)က အင်္ဂလိပ်ဘာသာသို့ပြန်ဆိုထုတ်ဝေခဲ့သော်လည်း ဘာသာပြန် အမှားအယွင်းမြောက်များစွာပါဝင်ရာ ဥပမာအနေဖြင့် ဗုဒ္ဓသည် သီရိလင်္ကာတွင် ဖွားမြင်ခဲ့၍ အာဒမ်တောင်ထိပ်တွင် ကျောင်းတစ်ကျောင်းတည်ဆောက်ခဲ့သည်ဟူသော ညွှန်းဆိုချက်များ ဖြစ်သည်။[7]^:86 ပထမဆုံးပုံနှိပ်မူဖြစ်ကာ အကျယ်ပြန့်ဆုံးဖတ်ရှုသည့် အင်္ဂလိပ်ဘာသာပြန်မူကို ၁၈၃၇ တွင် သီရိလင်္ကာအရပ်ဘက်ဝန်ထမ်းအရာရှိတစ်ဦးဖြစ်သော သမိုင်းကျွမ်းကျင်သူ ဂျော့ဂျ် တားနာ (George Turnour) က ထုတ်ဝေခဲ့သည်။[7]^:86

ဂျာမန်ဘာသာပြန်မူကို ဗစ်လ်ဟမ် ဂိုက်ဂါ (Wilhelm Geiger) က ၁၉၁၂ တွင် ပြန်ဆိုပြီးစီးသည်။ဤမူကိုပင် မေဘယ်လ် ဟေးနက်စ်က အင်္ဂလိပ်သို့ ပြန်ဆိုခဲ့၍ ဂိုက်ဂါက စိစစ်တည်းဖြတ်ပေးခဲ့သည်။[8]

သမိုင်းရေးသားခြင်းဆိုင်ရာရင်းမြစ်များသည် တောင်အာရှတခွင်တွင် ရှားပါးလှ၏ ။ မဟာဝံသကြောင့်သာ သီဟိုဠ်ကျွန်းနှင့် အနီးနားဒေသများ၏သမိုင်းကို အိန္ဒိယတိုက်ငယ်၏ အခြားအပိုင်းများ၏သမိုင်းထက်ပို၍ သိရှိရသည်။ ကျမ်းစာပါစာများသည် ရှေးဟောင်းသုတေသနဆိုင်ရာ နေရာများ၊ အစောပိုင်းဗုဒ္ဓဘာသာနှင့်ပတ်သက်သော ကျောက်စာများ၊ အာသောကမင်း၏ အင်ပါယာ၊ တောင်အိန္ဒိယရှိ တမီလ်နိုင်ငံများ စသည်တို့ကို ခွဲခြားအတည်ပြုရာတွင် အကူအညီအများအပြားဖြစ်စေခဲ့သည်။[2]

သီရိလင်္ကာနိုင်ငံ၏ အစောပိုင်းဗုဒ္ဓဘာသာသမိုင်းများကို မဟာဝံသက ခြုံငုံဖော်ပြထားရာ ဂေါတမဗုဒ္ဓ၏ ခေတ်ကာလမှ စတင်ရေးသားထားသည်။ ဗုဒ္ဓပရိနိဗ္ဗာန်စံသည်မှ အေဒီသုံးရာစုအထိ အိန္ဒိယ၏ ရှေးဦးဗုဒ္ဓဘာသာသမိုင်းကိုလည်း အကျဉ်းမျှတင်ပြထားသည်။ မဟာဝံသပါ အခန်းတိုင်းကို "နက်ရှိုင်းသက်ဝင်ယုံကြည်သော သုခချမ်းသာဖြင့်" ဟုအဆုံးသတ်သည်။ အနုရာဓပူရမဟာဝိစာရယကျောင်းကြီး၏ ဒါယကာတော်များဖြစ်သော ဘုရင်မင်းများ၏ ကုသိုလ်ကောင်းမှုများကို ပြုစုမှတ်တမ်းတင်ထားခြင်းနှင့် ကျမ်း၏ဖော်ပြအလေးပေးထားခြင်း အရ[9] သီဟိုဠ်အမျိုးသားရေးကို အထောက်အပံ့ဖြစ်ရန်ဟု ဆိုကြသည်။[10][11]