လိပ်ပြာ (ပိုးဖလံ)

အတောင်ရှိသောပန်းများ၊ ပျံတတ်သော ပိုးကောင်များအနက် လိပ်ပြာနှင့် ပိုးဖလံတို့၏ ဇီဝစက်လည်ပုံသည် အလွန်အံ့ဩ စိတ်ဝင်စား ဖွယ်ဖြစ်သည်။ ယင်းတို့၏ အံ့ဩဖွယ်များကို အောက်တွင်ဖော်ပြထားသည်။

လိပ်ပြာ Butterflies
Charaxes brutus natalensis in Dar es Salaam, Tanzania
မျိုးရိုးခွဲခြားခြင်း
လောက:	Animalia
မျိုးပေါင်းစု:	Arthropoda
မျိုးပေါင်း:	Insecta
မျိုးစဉ်:	လက်ပီဒေါ့တာရာ
(unranked):	Rhopalocera
Subgroups
Superfamily Hedyloidea: Hedylidae Superfamily Hesperioidea: Hesperiidae Superfamily Papilionoidea: Papilionidae Pieridae Nymphalidae Lycaenidae Riodinidae

ပိုးကောင်များတွင် လိပ်ပြာနှင့် ပိုးဖလံများလည်း ပါဝင်၏။ အချို့ကဗျာဆရာများက လိပ်ပြာများကို အတောင်ရှိပန်းများ ဟုပင် တင်စား၍စာဆိုလေ့ရှိကြသည်။ ထိုသို့စာဆိုကြခြင်းမှာ လိပ်ပြာ၏ အတောင်များသည် လွန်စွာလှပသော ပန်းများနှင့် တူခြင်းကြောင့်ဖြစ်သည်။ လိပ်ပြာ၏ အတောင်များနှင့် ခန္ဓာကိုယ်အစိတ်အပိုင်းအချို့တွင် မြူမှုန်များရှိသည်ကို တွေ့ရပြီးလျှင် ထိုမြူမှုန်များကို မိုက္ကရိုစကုပ်ဖြင့်ကြည့် လျှင် အကြေးကလေးများ ဖြစ်နေကြသည်ကို တွေ့ရလေသည်။ ထိုသို့ အကြေးကလေးများ ရှိနေခြင်းကြောင့်လည်း သိပ္ပံပညာရှင်များက ယင်းကို 'လက်ပီဒေါ့တာရာ' မျိုးစဉ်တွင် ပါဝင်သည်ဟု သတ်မှတ်ခြင်းဖြစ်သည်။ လက်ပီဒေါ့တာရာဆိုသည့် စကားလုံး၏ အဓိပ္ပာယ်မှာ အကြေးရှိအတောင် များဖြစ်သည်။

လိပ်ပြာနှင့် ပိုးဖလံကို ခွဲခြားရာတွင် အကောင်းဆုံးနည်းမှာ အာရုံမှင်များ၏ ပုံသဏ္ဌာန်ကို ကြည့်ခြင်းဖြစ်သည်။ ထိုသို့ကြည့်လျှင် လိပ် ပြာ၏ အာရုံမှင်များမှာ သေး၍အဖျားတွင် အဖုကလေးများ ရှိနေသည်ကို တွေ့ရပေလိမ့်မည်။ ပိုးဖလံ၏ အာရုံမှင်အဖျားတွင်မူ အဖုကလေးကို တွေ့ရ မည်မဟုတ်ချေ။ ထို့ပြင် လိပ်ပြာအများအပြားသည် နေ့ခင်းတွင် ပျံသန်းကြ ၍ ညဉ့်တွင် အိပ်ကြသည်။ ပိုးဖလံများကမူ လိပ်ပြာများနှင့် ဆန့်ကျင်ကာ ညဉ့်ဖက်တွင် ပျံသန်းကြ၍ နေ့ဖက်တွင် အိပ်ကြသည်။ တစ်ဖန် လိပ်ပြာ သည် နားသောအခါ၌ အတောင်မျာကို ယင်း၏ ကိုယ်ပေါ်တွင် ထောင်၍ ထားသည်။ ပိုးဖလံကမူ ယင်းအတောင်များကို ဖြန့်ထားလေသည်။ ထို့ပြင် လိပ်ပြာ၏ ခန္ဓာကိုယ်သည် သေးသေးသွယ်သွယ်ဖြစ်၍ ပိုးဖလံ၏ ခန္ဓာ ကိုယ်မှာမူ ကြီး၍ဆူဖြိုးလေသည်။ ထိုမျှမကသေး ပိုးဖလဲအကောင်လောင်း ကလေးသည် အတောင်များမစုံမီတွင် ပိုးအိမ်အတွင်း၌နေ၍ လိပ်ပြာ အကောင်လောင်း ကလေးကမူ အရေပြားမရှိသော ပိုးတုံးလုံးအဖြစ်ဖြင့်သာ နေလေသည်။

လိပ်ပြာ၏ ခန္ဓာကိုယ်တွင် အခြားပိုးကောင်များမှာကဲ့သို့ အဓိက အားဖြင့် အစိတ်အပိုင်း သုံးပိုင်းရှိသည်။ ယင်းတို့မှာ (၁) ဦးခေါင်းပိုင်း၊၊ (၂) ရင်ပိုင်းနှင့် (၃) နောက်ပိုင်းတို့ဖြစ်သည်။ ဦးခေါင်းရှေ့ဘက်တွင် အပ် ချည်မျှင်ကဲ့သို့သော အာရုံမျှင်နှစ်ခုရှိသည်။ ထိုအကြေးများကြောင့် လိပ်ပြာ ၏အတောင်ဖျားတွင် အရောင်များရှိနေခြင်းဖြစ်သည်။ ရှေ့ဘက်ရှိ အတောင် တစ်စုံသည် ယေဘုယျအားဖြင့် နောက်ဘက်ရှိအတောင်တစ်စုံထက် ကြီးလေ့ ရှိသည်။

လိပ်ပြာ၏ပါးစပ်တွင် ပြွန်ရှည်တစ်ချောင်းပါရှိ၏။ ထိုပြွန်သည် အသုံးမပြုသောအခါ၌ နာရီသံပတ်ကဲ့သို့ ခွေလျက်ရှိ၏။ အသုံးပြုလိုသော အခါတွင်မူပန်းများ၏ အတွင်းဘက်ရှိ ဝတ်ရည်အိတ်များအတွင်းသို့ပင် ထိုး သွင်းနိုင်လေသည်။ ထိုနည်းဖြင့် ဝတ်ရည်ကိုစုတ်ယူလေသည်။ လိပ်ပြာတွင် မျက်စိကြီးနှစ်လုံးရှိသည်။ ထိုမျက်စိကြီးများသည် မျက်စိထပ်များဖြစ်ကြ၏။ မျက်စိထပ်များဟုခေါ်ခြင်းမှာ ယင်းတို့၌ မျက်စိ ကလေး အမြောက်အမြားရှိနေကြခြင်းကြောင့်ဖြစ်သည်။ အရွယ်ရောက်သည့် အခါမှသာ မျက်စိထပ်များရှိကြလေသည်။

လိပ်ပြာဖို၏အတောင်များရှိ အချို့သောအကြေးများက လိပ်ပြာမ များကို သွေးဆောင်နိုင်သော နှစ်သက်ဖွယ်ကောင်းသည့်ရနံ့များကို ထုတ် လွှတ်ပေးကြလေသည်။ လိပ်ပြာမျိုးစိတ် အချို့၏လိပ်ပြာဖိုများမှ ထုတ်လွှတ် သောရနံ့သည် အဖိုးတန်ရေမွှေးနံ့များနှင့်တူသည်။ လိပ်ပြာမကမူ နှစ်သက် ဖွယ်ကောင်းသည့် ရနံ့ကိုမထုတ်လွှတ်နိုင်ချေ။ နှစ်သက်ဖွယ်ကောင်းသည့် ရနံ့အစား မနှစ်မြို့ဖွယ်သောအနံ့များကိုသာ ထုတ်လွှတ်လေသည်။ ထိုသို့ အနံ့ဆိုးများကို ထုတ်လွှတ်သဖြင့် ငှက်နှင့်အခြားရန်သူများက လိပ်ပြာမများ ကို မစားလိုကြဟုယူဆကြသည်။

ဖလံဥ

လိပ်ပြာနှင့်ပိုးဖလံသည် ဇီဝစက်လည်ရာ၌ အတူတူပင်ဖြစ်သည်။ လိပ်ပြာနှင့်ပိုးဖလံများဖြစ်မလာမီ အဆင့်လေးဆင့်ကို ဖြတ်ကျော်လာကြရ သည်။ ထိုအဆင့်များမှာ (၁) ဥ၊ (၂) အကောင်လောင်း၊ (၃) ပိုးတုံးလုံး၊ (၄) အရွယ်ရောက်ပြီး လိပ်ပြာ၊ သို့မဟုတ် ပိုးဖလံ တို့ဖြစ်သည်။ လိပ်ပြာသည် တစ်ကောင်ချင်းဖြစ်စေ၊ အုပ်ဖွဲ့၍ဖြစ်စေ ဥများကို အုလေ့ရှိ၏။ အုသောအခါဥမှ ပေါက်ဖွားလာမည့် အကောင်ငယ်ကလေများ စားသောက်မည့်အပင်တွင်ဖြစ်စေ၊ သို့မဟုတ် ထိုအပင်၏ အနီးအနားတွင် ဖြစ်စေ အုလေ့ရှိသည်။ ဥအမြောက်အမြားမှ အနည်းငယ်မျှသောဥများက သာပေါက်နိုင်ကြလေသည်။ ထိုသို့ဖြစ်ရသည်မှာ လိပ်ပြာ၏ ရန်သူ ပိုး ကောင်ငယ်ကလေးများကြောင့်ဖြစ်သည်။ ထိုရန်သူပိုးကောင်ငယ်ကလေများ က လိပ်ပြာ၏ ဥများကိုရှာပြီးလျှင် ထိုဥများအတွင်း၌ ယင်းတို့က တစ်ဖန် ဥများကို အုကြပြန်သည်။ ထိုဥကလေးများမှ အကောင်ငယ်ကလေးများ ပေါက်လာကြသောအခါတွင် လိပ်ပြာဥများကို စားသောက်ပစ်ကြသည်။ ပုရွက်ဆိတ်အချို့နှင့် ပင့်ကူများကလည်း လိပ်ပြာဥများကို စားသောက်ကြ ကုန်သည်။ လိပ်ပြာသည်ယင်း၏ဥများ အနှောင့်အယှက်များမှကင်းလွတ်ကြ စေရန် နည်းအမျိုမျိုးကိုတီထွင်လေသည်။ အချို့ကလည်း နေရာအမျိုးမျိုးတွင် အုကြလေသည်။

လိပ်ပြာဥများသည် အရွယ်ပုံသဏ္ဌာန်နှင့်အရောင်များတွင်ကွဲလွဲကြ သည်။ လိပ်ပြာအချို့၏ဥများသည် ရက်အနည်းငယ်သို့မဟုတ် ရက်သတ္တပတ်အနည်းငယ်အတွင်း၌ပေါက်ကြ၍ အချို့လိပ်ပြာများ၏ဥများကမူ လပိုင်း အထိကြာတတ်သည်။ ရာသီဥတုအေးသောဒေသများရှိ လိပ်ပြာများ၏ ဆောင်းကူးရာသီ၌ အုသောဥများသည် နွေကူးရာသီမတိုင်မီ ဥများမှ ပေါက် လေ့မရှိကြချေ။

လိပ်ပြာဥမှ ပေါက်လာသော ပေါက်ဖတ်၊ သို့မဟုတ် အကောင် လောင်းသည် လိပ်ပြာမိဘများနှင့်လုံးဝမတူချေ။ အချို့ပေါက်ဖတ်တွင် အမွေး အမှင်လုံးဝမရှိဘဲ စင်းလုံးချောအရေပြားသာရှိ၍ အချို့တွင်မူ အမွေးထူများ ရှိကြလေသည်။

လိပ်ပြာမသည် မိတ်လိုက်ပြီးမကြာမီအတွင်း၌ ဥများကိုအုလေ သည်။ ဥမှပေါက်စပေါက်ဖတ်သည်သေးငယ်သော်လည်း လွန်စွာဆာလောင် မွတ်သိပ်သဖြင့် လောဘတကြီးအစာစားပြီးလျှင် အလွန်လျင်မြန်စွာကြီးထွား လာလေသည်။ မကြာမီအတွင်း၌ ယင်း၏အရေပြားသည်ခန္ဓာကိုယ်၏ ကြီး ထွားလာမှုဒဏ်ကို မခံနိုင်အောင်ဖြစ်လာသဖြင့် ပေါက်ပြဲသွားလေသည်။ ရုန်းကန် ရှိသော အရေပြားအသစ်ရှိသည့်ပေါက်ဖတ်သည် ယင်း၏အရေပြား ဟောင်းမှထွက်လာပြီးလျှင် တစ်ဖန်အစာများကိုစား၍ ကြီးထွားလာပြန်သည်။ ထိုသို့ အရေပြားခွာချခြင်းကို အရေလဲခြင်းဟုခေါ်သည်။ ပေါက်ဖတ်သည် အရွယ်ရောက်မလာမီ လေးငါးကြိမ် အရေပြားမျာကိုလဲရလေသည်။ ထို့ နောက်တွင် ပိုးတုံးလုံးအဖြစ်ဖြင့် ငြိမ်သက်စွာနေထိုင်ရန်အဆင်သင့် ဖြစ်လာ တော့သည်။

နောက်ဆုံးအကြိမ်အရေလဲပြီးသောအခါတွင် ပေါက်ဖတ်၌ ထူးခြား သော ပုံသဏ္ဌာန်ရှိသည့် အရေပြားအမာတစ်ခုရှိလာသည်။ ထိုအခြေတွင် မျက်စိသော်လည်းကောင်း၊ အာရုံမှင်သော်လည်းကောင်း၊ ပါးစပ်သော်လည်း ကောင်း၊ အတောင်များသော်လည်းကောင်း၊ ခြေထောက်များသော်လည်းကောင်း မရှိသေးချေ။ လှုပ်လည်းမလှုပ်ရှားနိုင်လှချေ။ ထိုအခြေ၌ ပြောင်းလဲမှု များဖြစ်ပေါ်လာကြသည်။ ခန္ဓာကိုယ်တစ်ခုလုံးသည် အရည်အဖြစ်သို့ ပြောင်း လဲသွားပြီးလျှင် ထိုအရည်မှ အတောင်များ၊ ခြေထောက်များနှင့် အရွယ် ရောက်ချိန်တွင်ရှိမည့် ခန္ဓာကိုယ်၏အခြားအစိတ်အပိုင်းများပါ တဖြည်းဖြည်း ဖြစ်ပေါ်လာကြသည်။ လိပ်ပြာအကောင်လောင်း အမြောက်အမြားသည် ပိုးတုံးလုံးဘဝတွင် နေထိုင်ရန် ပိုးအိမ်များကို မပြုလုပ်ဘဲ ပိုးမျှင်များဖြင့် သစ်ခက်၊ သို့မဟုတ် သစ်ရွက်ရှိအဖုကလေးတွင် တွယ်ကပ်၍နေထိုင်ကြလေသည်။ လိပ်ပြာပိုးတုံးလုံးမျိုး အများအပြား၏ အရေပြားအရောင်များသည် မွဲခြောက်ခြောက်ဖြစ်ကြသဖြင့် ယင်းတို့ကို မြင်နိုင်ရန်မှာ မလွယ်ကူလှချေ။ လိပ်ပြာ ပိုးတုံးလုံးသည် လိပ်ပြာမျိုးစိတ်နှင့် အချိန်ကာလကို လိုက်ကာ ပိုးတုံးလုံးဘဝတွင် ရက်သတ္တပတ်အနည်းငယ်ခန့်မှ လအတော်ကြာသည်အထိ နေတတ်၏။ အရွယ်ရောက်လာသောအခါတွင် အရေပြားအမာသည် အလင်းပေါက်ဖြစ်လာပြီးလျှင် အတွင်းဘက်ရှိ တွန့်ခေါက်လျက် ရှိသော အတောင်၏ပုံသဏ္ဌာန်ကိုပင် မြင်နိုင်လေသည်။ နောက်ဆုံးတွင် ပေါက်ဖတ်၏အရေပြားများပေါက်ပြဲ၍ သွားကြ သကဲ့သို့ ပိုးတုံးလုံး၏အရေပြားသည်လည်း ပေါက်ပြဲ၍သွားပြီးလျှင် အရွယ် ရောက်ပြီးဖြစ်သောလိပ်ပြာသည် အားနည်းပြီးလျှင် ရေငွေ့များဖြင့် စိုစွတ်ကာ ပြူထွက်လာပြီးနောက် လေထဲသို့ထွက်လာတော့သည်။ ထိုသို့ထွက်လာသော လိပ်ပြာ၏ဝမ်းဗိုက်သည် ကြီးမား၍ အတောင်များမှာလည်း စိုထိုင်းပြီးလျှင် တွန့်ခေါက်နေကြလေသည်။ ထိုလိပ်ပြာသည် သစ်ခက် တစ်ခုသို့ ဖြစ်စေ၊ အခြားနားစရာ တစ်ခုခုသို့ဖြစ်စေ တွားသွားပြီးလျှင် ခေါင်းကိုငိုက်စိုက်ချကာ အတောင်များကို လျင်မြန်စွာခါပေးလေသည်။ ထိုအခါ အတောင်များသည် တဖြည်းဖြည်း သေးသေးသွယ်သွယ်ဖြစ်သွားလေသည်။ အချို့လိပ်ပြာမျိုး၏ ခန္ဓာကိုယ်မှ ထွက်လာသောအရည်သည် အနီရောင်ရှိလေသည်။ ထိုလိပ်ပြာ မျိုးတစ်နေရာတည်းနှင့် တစ်ချိန်းတည်းတွင်အမြောက်အမြား လိပ်ပြာအဖြစ် သို့ ကူးပြောင်းသောအခါတွင် မြက်နှင်ကျောက်တုံးများတွင် တောက်ပသော အစက်အမြောက်အမြား ကျန်ရှိနေတတ်သည်။ ဥရောပတိုက်တွင် ထိုသို့ဖြစ် သည်မှာ ကြိမ်ဖန်များစွာဖြစ်သည်။ ထိုဒေသများတွင် အနီစက်ကလေးများကို သွေးမိုးဟုခေါ်ကြပြီးလျှင် အယူသည်းသူများအား ကြောက်ရွံ့ထိတ်လန့်စေ သည်။

အပူပိုင်းဒေသရှိ လိပ်ပြာနှင့်ပိုးဖလံအမြောက်အမြားတွင် တောက် ပသော အတောင်များရှိကြပြီးလျှင် ကြီးလည်းကြီးမားကြသည်။ အချို့သည် အတောင်စွန်းတစ်ခုမှတစ်ခုသို့ ၁ဝ လက်မ မှ ၁ဝ လက်မကျော်ကျော်အထိ ရှိကြလေသည်။

မဲဒရိုး အတ်ခ်ခေါ် လိပ်ပြာ

အချို့လိပ်ပြာ၏ ပုံသဏ္ဌာန်နှင့်အရောင်များသည် ယင်းတို့ ကျက်စားရာဒေသရှိ အပင်များ၏ အစိတ်အပိုင်းများနှင့် လွန်စွာတူကြသည်။ ထိုသို့ ဖြစ်ခြင်းကြောင့် ရန်သူများ၏ဘေးမှ လွတ်ကင်းနိုင်ကြလေသည်။ ပိုးဖလံ၏ ပေါက်ဖတ်များအနက် လူသိများသော ပိုးဖလံမှာ ပိုးမျှင်များကို ဖြစ်ပေါ်စေသောပိုးကောင်သည်။ ထိုကြောင့် ထိုပိုးကောင်မျိုး သည် လူတို့အဖို့အသုံးဝင်လေသည်။ အချို့ပိုးဖလံများ၏ ပေါက်ဖတ်များကမူ သားမွေးများ၊ သိုးမွေးထည်များနှင့် သိုးမွေးချည်မျှင်များကို ဖျက်ဆီးတတ်ကြ သည်။ အကောင်လောင်း အမြောက်အမြားကမူ သီးနှံပင်များကို ဖျက်ဆီးလေ့ရှိကြသဖြင့် နှစ်စဉ်များစွားဆုံးရှုံးကြရလေသည်။

လိပ်ပြာမသည် လုံးဝမကိုက်နိုင်ချေ။ အနှောင့်အယှက်လည်း မပေးတတ်ချေ။ သိမ်မွေ့ပုံလည်းရသည်။ သို့သော်လိပ်ပြာမျိုး အမြောက် အမြား၏ လိပ်ပြာဖိုများကမူ မနာလိုကြသသည့်အပြင် တိုက်လည်း တိုက် ခိုက်လိုကြသည်။ ပိုးကောင်များ၊ ငှက်များနှင့် တိရစ္ဆာန်ကြီးများကိုပင် သူတို့ ၏နယ်ပယ်ဟု သူတို့ကသတ်မှတ်ထားသောနေရာများသို့ ဝင်ရောက်လာကြ လျှင် ပြင်းထန်စွာ တိုက်ခိုက်တတ်ကြလေသည်။ သို့သော် လိပ်ပြာဖိုချင်း တိုက်ခိုက်ကြသည်က ပို၍များသည်။ကမ္ဘာအနှံ့အပြားတွင် လိပ်ပြာများကို တွေ့နိုင်၍ လိပ်ပြာမျိုးစိတ် ပေါင်း ၂ဝဝဝဝ ခန့်ရှိသည်ဟု သိပ္ပံပညာရှင် များက ယုံကြည်ကြလေသည်။ [1]