သတင်းစာပညာ

သတင်းစာများနှင့် မဂ္ဂဇင်းများ ဂျာနယ်များတို့သည် သတင်းစာဆရာများ ရေးသားသောဝိသေသများ (ဝိသေသအသွင်အပြင် ကြည့်ပါ) မကြာခဏပါဝင်သည်။ ၎င်းတို့အများစုသည် ဤကဲ့သို့ပုံစံများကို အထူးပြုထားသည်။ဝိသေသကိုဖေါ်ပြသော ဆောင်းပါးများသည် ထုံးစံအတိုင်း ရှည်လျားသော အရေးအသားပုံစံများ ဖြစ်ကြပါ သည်။ တိုက်ရိုက်သတင်းအစီရင်ခံခြင်းထက် အသွင်အပြင်ကို ပိုမိုဂရုပြုတတ်ကြပါသည်။ ၎င်းတို့သည် မကြာခဏဓာတ်ပုံများ၊ ပန်းချီပုံများ သို့မဟုတ် အခြားအနုပညာများတို့ဖြင့် ပေါင်းစပ်ထားတတ်ကြပါသည်။ ၎င်းတို့သည် ပုံနှိပ်စက်ရိုက်ပညာ၏ အကျိုးသက်ရောက်မှု သို့မဟုတ် အရောင်အသွေးတို့ဖြင့် ချယ်မှုန်းထားတတ်ကြ ပါသည်။

ရေးသားထားသည့် ဝိသေသများကို ဖြောင့်စင်းသည့် သတင်းပုံပြင်များထက် ပိုမို၍ လိုလား ကြပါသည်။ အဘယ်ကြောင့်ဆိုသော် သတင်းစာဆရာသည် အကြောင်းအချက်များကို မှန်ကန်စွာ စုဆောင်း အစီရင်ခံနိုင်ရန် ညီမျှသည့် ကြိုးပမ်းအားထုတ်မှုကို ပြုလုပ်ရပါမည်။ ထို့အတူပင် သတင်းစာဆရာသည် တီထွင် ဆန်းသစ်စေရန်နှင့် စိတ်ဝင်စားဖွယ်ရာ ရေးသားသင့်သည်။ ထိပ်ဆုံးပိုင်း သို့မဟုတ် ဖြစ်ရပ်များ၏ (ပထမ စာပိုဒ် အနည်းငယ် နတ်ဂရပ်) သည် ဖတ်ရှုသူ၏ အာရုံစူးစိုက်မှုကို ဆုပ်ကိုင်နိုင်ရမည်ဖြစ်ပြီး၊ ဆောင်းပါး၏ အတွေးအခေါ်များကိုလည်း မှန်ကန်စွာ ရုပ်လုံးဖော်နိုင်ရမည် ဖြစ်ပါသည်။ [2]

၂၀ရာစုနှစ် နောက်ဆုံးတစ်ဝက်တွင်၊ ဖြောင့်စင်းသည့် သတင်းအစီရင်ခံခြင်းနှင့် ဝိသေသကိုဖေါ်ပြသော အရေးအသားတို့အကြာ နည်းဗျူဟာသည် မရှင်းလင်းပါ။ သတင်းစာဆရာများနှင့် ပုံနှိပ်ထုတ်ဝေသူများ သည် အရေးအသားများကို ကွဲပြားခြားနားသည့် ချဉ်းကပ်နည်းများဖြင့် ယနေ့လက်တွေ့ စမ်းသပ်ကြည့်ကြပါသည်။ တွမ်ဝု(ဖ်)၊ ဂေးတယ်လီစီ၊ ဟန့်တား အက်စ် သွန်မဆင် တို့သည် ၎င်းတို့၏အချို့သောနမူနာများပင် ဖြစ်ကြပါသည်။ မြို့ပြနှင့်တစ်လှည့်စီထုတ်ဝေသော အပတ်စဉ်သတင်းဂျာနယ်များသည် ခြားနားမှုကို ပိုမို၍ မှုန်ဝါးစေပြီး၊ များစွာသောမဂ္ဂဇင်းတို့သည်လည်း ဖြောင့်စင်းသည့် သတင်းများထက် ဝိသေသကိုဖေါ်ပြသော ဆောင်းပါးများကို ပိုမိုထည့်သွင်းလာကြပါသည်။

အချို့သော ရုပ်မြင်သံကြားသတင်းများသည် ပုံသဏ္ဌာန်အပြောင်းအလဲများကို စမ်းသပ်ထုတ်လွှင့် ပြသကြသဖြင့် တီဗွီပြပွဲများအားသတင်းပြပွဲများဟု အခိုင်အမာပြောဆိုမှုများကိုရှေးရိုးဝေဖန်သူများ ကယင်းသို့မစဉ်းစားခဲ့ကြပါ။ အဘယ်ကြောင့်ဆိုသော် ၎င်းတို့တွင်ပါဝင်မှုများနှင့် နည်းလမ်းများသည် သတင်းစာပညာအဆင့်အတန်းများဖြင့် လက်ခံနိုင်ရန်ခိုင်မာမှုမရှိ၍ဖြစ်ပါသည်။ အမျိုးသားလူထု ရေဒီယိုသည်လည်း အခြားတစ်ဘက်တွင်ကောင်းသည့် ဥပမာတစ်ခုအနေဖြင့် ဖြောင့်စင်းသည့် သတင်းအစီရင်ခံတင်ပြခြင်း၊ ဝိသေသများ၎င်းတို့နှစ်ဦးပေါင်းစည်းမှုများသည် ပုံမှန်အားဖြင့် မြင့်မားသောစံချိန်စံညွှန်းများ ပေါင်းဆုံစေပါသည်။ အခြားသော ယူအက်စ် လူထုရေဒီယို သတင်းအဖွဲ့အစည်းများကလည်း တူညီသော ရလဒ်များကိုရရှိကြပါသည်။

ဘေ(လ်)ကိုဗတ်နှင့် တွမ်ရိုစင်တီ(လ်)တို့၏စာအုပ် The Elements of Journalism အရဆိုပါမူ သတင်းစာ ပညာ၏ အဓိကပါဝင်သည့် အချက်(၉)ချက်ရှိပါသည်။သတင်းစာဆရာတစ်ယောက်အနေဖြင့် ပြည်သူလူထုကို သတင်းအချက်အလက်များပေးခြင်းအားဖြင့် ၎င်း၏တာဝန်ကို ပြီးမြောက်ပြည့်စုံစေရန် ၎င်းတို့သည် လွတ်လပ်၍ မိမိကိုယ်မိမိထိန်းချုပ်နိုင်ရန် လိုအပ်သည်။ ၎င်းတို့သည် ဤလမ်းညွှန်ချက်များ ကို လိုက်နာရမည်ဖြစ်ပါသည် -

1. သတင်းစာပညာ၏ ပထမတာဝန် သိစိတ်သည် အမှန်တရားဖြစ်သည်။
2. ၎င်း၏ပထမသစ္စာတရားရှိမှုသည် နိုင်ငံသားများသို့ ဖြစ်သည်။
3. ၎င်း၏အနှစ်သာရမှာ အမှန်တရားကို ရှာဖွေဖော်ထုတ် ခြင်း၏ စည်းကမ်းရှိမှုပင်ဖြစ်သည်။
4. ၎င်းဖြင့် အသက်မွေးဝမ်းကျောင်းပြုသူများသည် ၎င်းတို့ဖော်ထုတ်တွေ့ရှိမှုများမှ လွတ်လပ်ခြင်းတစ်ခုကို မွမ်းမံထိန်းသိမ်းထားရမည်။
5. ၎င်းသည် တန်ခိုးအာဏာတို့မှ လွတ်လပ်သည့် ဦးဆောင်သူ အဖြစ် တာဝန်ထမ်းဆောင်ရမည်။
6. ၎င်းသည် အများပြည်သူဝေဖန်မှုနှင့် ညှိနှိုင်းမှုတို့အတွက် အခန်းကဏ္ဍတစ်ခု ဖွင့်လှစ်ထားရှိရပါမည်။
7. ၎င်းသည် ထင်ရှားသည့်စိတ်ဝင်စားဖွယ်ရာနှင့် ဆက်စပ်ခိုင်လုံမှုများအတွက် ကြိုးပမ်းဆောင်ရွက်ရမည်။
8. ၎င်းသည် သတင်းများကို ပြည့်စုံသောလိုရင်းအချက်များနှင့် အချိုးညီစွာထိန်းသိမ်းထားရမည်။
9. ၎င်းဖြင့် အသက်မွေးဝမ်းကျောင်းပြုသူများသည် ၎င်းတို့၏ ကိုယ်ပိုင်အကောင်းအဆိုး ခွဲခြားသိသည့် စိတ်ကို လေ့ကျင့်မှုပြုနိုင်ရန် ခွင့်ပြုရမည်။
10. ၎င်းသည် ပြည်သူများအတွက် မှန်ကန်ဖြောင့်မတ်မှုနှင့် တာဝန်ရှိသူများဖြစ်သည်။

၂၀၀၇ခုနှစ် ဧပြီလ တည်းဖြတ်ထုတ်ဝေသည့် စာအုပ်တွင်၊ ၎င်းတို့သည် နောက်ဆုံးအခြေခံအချက်ဖြစ်သည့် ပြည်သူများအတွက် မှန်ကန်ဖြောင့်မတ်မှုနှင့် တာဝန်ရှိမှုများကို ဖြည့်စွက်ခဲ့၍ သတင်းစာပညာ၏ အခြေခံအချက်စုစုပေါင်း ဆယ်ချက်ဖြစ်လာပါသည်။

ယင်းသို့ ဥပဒေကျမ်းအရ ပြုမူဆောင်ရွက်မှုများသည် စစ်မှန်သော ကမ္ဘာတွင် ညီညွတ်စွာ မြှင့်တင်နိုင်မှု အတွက် အခက်အခဲ များရှိနိုင်ပါသည်။ သတင်းစာဆရာများသည် မျှတမှုနှင့် မှန်ကန်သည့်ရည်ရွယ်ချက်ကို ယုံကြည်သူများအနေ ဖြင့် ယိမ်းယိုင်သည့်စိတ်သဘောထားအခြေအနေများကို ဖြစ်ပေါ်လာစေနိုင်ပါသည်။ ရွေးချယ်၍ အစီရင်ခံခြင်း ၊ လွန်မင်းစွာ သတင်းပုံပြင်များအပေါ်ယုံကြည်ခြင်း၊ သို့မဟုတ် အပြုအမူများ အတွက် ဖြေရှင်းချက် တစ်စိတ်တစ်ဒေသကိုသာပေးခြင်း။ (မီဒီယာပါ ယိမ်းယိုင်မှု-ကြည့်ပါ။) လုပ်ရိုးလုပ်စဉ် အစီရင်ခံခြင်းများတွင်ပင် ယိမ်းယိုင်မှုသည် သတင်းထောက်၏ အချက်အလက်များရွေးချယ်မှုမှတစ်ဆင့် ဖြစ်ရပ်အတွင်းသို့ တိုးဝင်သွားနို်င်ပါသည်။ ယင်းသို့ ရွေးချယ်မှုသည် သတင်းအားချုံ့ရန် သို့မဟုတ် လုံလောက်သည့် အကြောင်းရင်းများ စစ်ဆေးရန် ပျက်ကွက်မှု အစီရင်ခံခြင်း ၏ ဆန့်ကျင်ဘက်အသံများကို ကြားခြင်း သို့မဟုတ် လတ်ဆတ်သည့်အတွေးအမြင်များကို ရှာဖွေခြင်းတို့ဖြစ် ပါသည်။

အဖွဲ့အစည်းအသစ်တစ်ခု၏ လျာထားငွေသည် မည်သည့်သတင်းများကို ခြုံမိစေရန်၊ မည်သည့် ပရိသတ် အတွက်နှင့် မည်မျှနက်ရှိုင်းမှုအထိစသည့် ဆုံးဖြတ်ချက်များချမှတ်ရန် မလွှဲမရှောင်သာသော ရောင်ပြန်ဟပ်မှု များကို ဖြစ်ပေါ်စေပါသည်။ ယင်းဆုံးဖြတ်ချက်များသည်လည်း အမှတ်ထင်ထင်သို့ တည်းမဟုတ် အမှတ်တ မဲ့ဖြစ်သော ယိမ်းယိုင်မှုများကို တန်ပြန်ဖြစ်စေပါသည်။ လျာထားငွေ များကို ဖြတ်တောက်သည့်အခါတွင် အယ်ဒီတာများသည် ဝေးကွာသော သတင်းဗြူရိုများရှိ သတင်းထောက်များအတွက် အနစ်နာခံသည့် အနေဖြင့် လစာနည်းဧရိယာတွင် ထမ်းဆောင်နေသည့် ဝန်ထမ်းများအရေအတွက် လျော့ချခြင်း သို့မဟုတ် ပုံနှိပ်ထုတ်ဝေသည့် စိတ်ဝင်စားမှုနယ်ပယ်မှ အားလုံးသော လုပ်ကိုင်နေသူများကို ရှင်းထုတ်ပစ်ခြင်းများ ပြုလုပ်တတ်ပါသည်။ထုတ်ဝေသူများ ပိုင်ရှင်များနှင့်အခြားသော စုပေါင်းအမှုဆောင်များ အထူးသဖြင့် ကြော်ငြာအရောင်း အမှုဆောင်များတို့သည် သူတို့၏ တန်ခိုးပါဝါ များကို သတင်းစာဆရာများ အပေါ်တွင် ကြိုးပမ်းအသုံးပြု၍ သတင်းများကို မည်သို့အစီရင်ခံရမည်နှင့် ထုတ်ဝေရမည်တို့ အပေါ်တွင် လွှမ်းမိုးမှုများပြုလုပ်လာကြပါသည်။

သတင်းစာဆရာများသည် ထိပ်ပိုင်းစီမံခန့်ခွဲသူများ အပေါ်တွင် သမားရိုးကျ ယုံကြည်အားထားတတ်ကြ၍ သတင်းနှင့် သတင်းအဖွဲ့အစည်းအတွင်းရှိ အခြားဌာနများတို့ဖြင့် “မီးတံတိုင်း” (Firewall) တစ်ခုဖန်တီး ထားရှိခြင်းဖြင့် သတင်းဌာနအပေါ်တွင် မလိုအပ်သည့် လွှမ်းမိုးမှုများ မဖြစ်ပေါ်စေရန် တားဆီးနိုင်ရန် ဆောင်ရွက်ကြပါ သည်။ သတင်းစာပညာ မဂ္ဂဇင်းတစ်စောင်ဖြစ်သော ကိုလံဘီယာ သတင်းစာပညာဆိုင်ရာပြန်လည်စစ်ဆေးခြင်း Columbia Journalism Review သည် သတင်းဖုံးအုပ်မှုများကို လွှမ်းမိုးရန်ကြိုးပမ်းသည့် အမှုဆောင်အရာရှိများ ၎င်းတို့၏ တန်ခိုးအာဏာများဖြင့် သတင်းစာဆရာ များအပေါ် မဟုတ်မမှန် မပြုလုပ်သည့် အမှုဆောင်အရာရှိများနှင့်၊ ယင်းသို့ ဖိနှိပ်မှုများကို ဆန့်ကျင်သည့် သတင်းထောက်များတို့ကို စံနမှုနာများအနေဖြင့် ဖော်ထုတ်သည့် အလေ့အကျင့်ကို ပြုခဲ့ ပါသည်။

ကိုယ်တိုင်တည်းဖြတ်ခြင်း သည် သတင်းစာပညာတွင် ကြီးထွားလာသည့်ပြဿနာတစ်ခုဖြစ်ပါသည်။ အထူးအားဖြင့် ပုံနှိပ်ထုတ်ဝေသူများ၏လွတ်လပ်ခွင့်ကို ထင်ရှားစွာ ကန့်သတ်ထားသော နိုင်ငံများတွင်ဖြစ်၏။ မီဒီယာဈေးကွက်နေရာများတွင် စီးပွားရေးဖိအားပေးမှုအရ မီဒီယာအဖွဲ့အစည်းများသည် ထင်ပေါ်သည့် နိုင်ငံများကို မဆီလျော်သည့် သတင်းပုံပြင်များ ထုတ်ပြန်ခြင်းဖြင့် ချဉ်းကပ်နည်းလမ်းဆုံးရှုံးမည်ကို မလိုလား ကြပါ။ စီအန်အန်ကဝန်ခံခဲ့သည်မှာ ၎င်းတို့သည် ကိုယ်တိုင်တည်းဖြတ်ခြင်းကို အလေ့အကျင့်ပြုခဲ့၍ ဆက်ဒန်ဟူစိန်၏ အီရတ်အုပ်ချုပ်မှုစနစ်ကို ယင်းအုပ်ချုပ်မှုစနစ်သည် အခြားမီဒီယာအား ဖယ်ရှားပြီးနောက် စဉ် ဆက်မပြတ် ချဉ်းကပ်နည်းစနစ်ကို သေချာစေရန် ဆောင်ရွက်ခဲ့ပါသည်။ စီအန်အန်သတင်းထောက် ခရစ်စတိန်း အေမန်ပို ကိုယ်တိုင်တည်းဖြတ်ခြင်း စနစ်ကို မကျေနပ်ကြောင်းကို၊ အီရတ်အားကျူးကျော်ဝင် ရောက်စဉ်အတွင်း ယူအက်စ်ရှိ အချက်အချာ ပရိသတ်များနှင့် ကင်းကွာသွားမည်ကို ကြောက်ရွံ့မိသော ကြောင့်ဟု ဆိုပါသည်။ မီဒီယာများသည် အစ္စရေးနှင့် အိီရန်နီယန်း အုပ်ချုပ်မှုမှ ဖိနှိပ်ချုပ်ချယ်ခြင်း၊ လူ့အခွင့် အရေးနှင့် အကြမ်းဖက်မှုများကို ဖုံးလွှမ်းမည့်သတင်းပုံပြင်များအား ယင်းနိုင်ငံများသို့သွားရောက်နိုင်ခြင်းကို ထိန်းသိမ်းသည့်အနေဖြင့် ရှောင်လွှဲခဲ့ကြသည်ဟု စွဲဆိုချက်များ ရှိခဲ့ပါသည်။