သွပ်

သွပ်ကိုလူတိုင်းပင်ကြားဖူးမြင်ဖူး ကြပေသည်။ သို့သော် ကြားဖူးမြင်ဖူးကြသလောက် သွပ်အကြောင်းကို သေသေချာချာသိရှိသူနည်းပါးလှ၏။ သွပ်စစ်စစ်သည် ဖြူပြာပြာအဆင်းရှိ၍ မျက်နှာပြင် တောက်ပသောသတ္တုတစ်မျိုးဖြစ်၏။ သွပ်သည်ဆတ်၍ ချိုးဖဲ့လိုက်သည့် အခါတောက် ပသောအပိုင်းအစများကို ရရှိသည်။ သွပ်ကိုမီးပြင်းတိုက်၍ ကျိုလိုက်သောအခါ ၇၈၈ ဒီဂရီဖာရင် ဟိုက်အပူချိန်တွင် အရည်ပျော်၍အပူချိန် ၁၇ဝ၆ ဒီဂရီဖာရင်ဟိုက်တွင်ဆူပွက်၏။ သွပ်ကိုသယံဇာတအဖြစ်ဖြင့် တူးဖေါ်၍မရနိုင်သော်လည်း သွပ်သတ္တုရိုင်းများဖြစ်သော ဇင့်ကိုက်နှင့် ဖရန်ကလင် နိုက်ခေါ် ဇင့်အောက်ဆိုက်များ၊ ကယ်လမိုင်းခေါ်ဇင့်ကာဗွန်နိတ်နှင့် ဇင့်ဗလင်းခေါ် ဇင့်ဆာလဖိုဒ် စ‌သောဒြဗ်ပေါင်းတို့မှအမြောက်အမြားထုတ်ယူရရှိလသည်။

ရောင်းချရန်သွပ်ကို သတ္တုရိုင်းများမှ အမြောက်အမြား ထုတ်ယူပုံမှာ ပထမဗင့်ကာဗွန်နိတ် (Zn*FU³)ကိုဖြစ်စေ၊ ဇင့်ဆာလဖိုဒ် (ZnS) ကိုဖြစ်စေ၊ ဒယ်တွင်ထည့်၍ မီးပြင်းတိုက်ကာလှော်ပေး၏။ ထိုသို့လှော်ပေးသောအခါ သွပ်သတ္တုရိုင်းသည် ဇင့်အောက်ဆိုက်အဖြစ်သို့ ပြောင်းလဲ သွား၏။ ဇင့်ကာဗွန်နိတ် ဇင့်အောက်ဆိုက်ဏကာဗွန်ဒိုင်အောက်ဆိုက် ရရှိသောဇင့်အောက်ဆိုက် (ZnU) မှုန့်များကို မီးသင်းပြီး ကျောက်မီးသွေးမှုန်များနှင့်ရော၍မီး ခံရွှံ့စေးဖြင့်ပြုလုပ်ထားသော ပေါင်းအိုးတွင်ထည့်ပြီးလျှင် ရဲလာအောင်မီးပြင်းတိုက်ပေးရ၏။ ထိုအခါ ဇင့်အောက်ဆိုက်မှ အောက်ဆီဂျင်နှင့်ကာဗွန်တို့ ပေါင်းစပ်ပြီးလျှင် ကာဗွန်မွန်အောက်ဆိုက် (*Fo) ဓာတ်ငွေ့အဖြစ်ဖြင့် ထွက်သွားသည့်အတွက် သွပ်သက်သက်သာကျန်နေခဲ့၏။ ထို ကျန်နေသောသွပ်သည် အငွေ့အဖြစ်ဖြင့် ထွက်လာသဖြင့် ပေါင်းချွေးခံနည်းဖြင့် ခံယူလိုက်သည်တွင်သွပ်အတုံးများကို ရရှိသည်။ ဇင့်အောက်ဆိုက် ကာဗွန်မွန်အောက်ဆိုက် သွပ်အကြီးအကျယ်ထွက်သောနိုင်ငံများမှာ ဂျာမနီ၊ ဩစတြေးလီးယား၊ ဆာဒင်းနီးယား၊ ပြင်သစ်၊ ကနေဒါ၊ ပိုလန်၊ ဗဲလဂျီယမ်နှင့်အမေရိကန်ပြည်ထောင်စုတို့ ဖြစ်ကြသည်။ မြန်မာနိုင်ငံ၌လည်း ဘော်တွင်းမှ အနည်းအကျဉ်းထွက်၏။ သွပ်သည်လေထဲတွင်လည်းကောင်း၊ ရေထဲတွင်လည်းကောင်း ချေး မတက်နိုင်သောကြောင့် သံပြားများ သံချေးမတက်နိုင်စေခြင်းငှာ သွပ်ရည်ကို သုတ်လိမ်းထားပေးရ၏။ သွပ်ရည် သုတ်လိမ်းပုံမှာ သံပြားများကို အရည်ကျိုထားသောသွပ်ရည်ထဲသို့ နှစ်လိုက်ပြီးနောက် ပြန်ဆွဲတင်ယူလိုက်ရ၏။ လျှပ်စစ် ဓာတ်အိုးများတွင်လည်းကောင်း၊ ဓာတ်ပုံ ဗလောက် များတွင်လည်းကောင်း၊ သတ္တုများ သွန်းရာတွင်လည်းကောင်း သွပ်ကိုများစွာအသုံးပြုကြ၏။ သွပ်နှင့်ကြေးနီ ရောစပ်ထားသောဗရပ်ခေါ် ကြေးဝါသတ္တုစပ်သည် အလွန်အသုံးဝင်၏။ အခြားသွပ်ပါသော သတ္တုစပ်တစ်မျိုးမှာ ဂျာမန်ငွေ (ကြေးနီ၊ သွပ်နှင့်နစ်ကယ်)တို့ ဖြစ်၏။ ရွှေနှင့်ငွေတို့ကို သတ္တုရိုင်းများမှထုတ်ယူရာ၌လည်း သွပ်ကိုအသုံးပြုကြသေး၏။ ဇင့်ကာဗွန်နိတ်၊ ဇင့်အက်ဆီတိတ်၊ ဇင့်စတီရာရိတ်စသောသွပ်ဒြဗ်ပေါင်းများသည် ဘယဆေးများ ဖေါ်စပ် လုပ်ကိုင်ရာ၌အသုံးကျ၏။ သွပ်နှင့်ကြေးနီ ရောစပ်ထားသော ကြေးဝါသတ္တုစပ်ကို ယမ်းတောင့်များ၊ ဗုံးခွံများနှင့်အခြား စစ်ဘက်ဆိုင်ရာ ပစ္စည်းများပြုလုပ်ရာ၌ များစွာအသုံးပြုကြသည့်ပြင် သိပ္ပံကိရိယာတန် ဆာပလာများပြုလုပ်ရာ၌ လည်းအသုံးပြုကြ၏။ ထိုကြောင့် စစ်အတွင်းတွင် သွပ်ကို အတိုင်းတိုင်းအပြည်ပြည်များမှ များစွာစုဆောင်းသိုလှောင်ထားကြရလေသည်။ သွပ်ကို အလယ်ခေတ်လောက်တွင် ဂျော့ဂျီယပ်အဂရစ်ကိုလာ အမည်ရှိအဂ္ဂိရတ်ဆရာကြီးတစ် ဦးကသတ္တုရိုင်းများကိုဖိုကြီးများတွင်ထည့်၍ ကျိုရာမှ ပထမစတင်တွေ့ရှိလေသည်။ ထိုအချိန်မှစ၍ ဓားလှံစသော လက်နက်များ၊ စစ်သည်တော်များနှင့်သူရဲကောင်းများ တပ်ဆင် ကြသည့် ကကြိုးတန် ဆာများပြုလုပ်ရာတွင် သွပ်ကို အသုံးပြုခဲ့ကြလေသည်။ ဈေးဆိုင်များတွင် ရောင်းချသော သွပ်မှာသွပ် စစ်စစ်မဟုတ်ချေ။ သံ၊ ခဲ၊ စိန်ဖြူ၊ ကာဗွန်စသောပစ္စည်းများ အနည်းအကျဉ်းပါဝင်လျက်ရှိ၏။ သွပ်စစ်စစ်ကိုလိုသော် ဇင့်ဆာလဖိတ်ရည်ကို လျှပ်စစ်ဓာတ် ခွဲနည်းဖြင့် ထုတ်ယူနိုင်လေသည်။ [5]