မင်းကြီးစွာ

ဘုရင့်နောင် နတ်ရွာစံပြီးနောက် ယိုးဒယားသားတို့ ထောင်ထားခြားနာလာခဲ့ကြသည်။ ၁၅၈၄ ခုနှစ် ဧပြီလတွင် နန္ဒဘုရင်သည် အင်းဝက ထောင်းထားခြားနားသဖြင့် အထက်မြန်မာပြည်သို့ သွားရောက်စစ်ဆင်ရသည်။ ထိအချိန်တွင် ဥပရာဇာသည် ပဲခူး၌ နေ၍ မြို့စောင့်တပ်နှင့် အတူ ချန်နေရသည်။ ထိုအချိန်၌ ယိုးဒယား အိမ်ရှေ့မင်း ဗြနရာဇ်သည် ဟံသာဝတီပြည့်ရှင် နန္ဒဘုရင်၏တပ်တော်နှင့် ပူးပေါင်းရမည့်အစား ဟံသာဝတီအား ဝန်းရံထားခဲ့ပြီး အင်းဝသို့ချီရန် ဥပရာဇာ၏ အမိန့်အား ပုန်စားလေသည်။ ဟံသာဝတီမင်း ပဲခူးသို့ ချီလာသည်ကိုကြားလျှင် ဗြနရာဇ်လည်း မုတ္တမသို့ စုန်ပြီး ၁၅၈၄ ခုနှစ် မေလ ၃ ရက် (ခေတ်ဟောင်း-ဧပြီ ၂၉) တွင် အယုဒ္ဓယသည် ဟံသာဝတီအားထောင်ထားကြောင်း အတိအလင်းကြေညာလေသည်။ အထက်မြန်မာပြည်ရှိ နန္ဒဘုရင်လည်း တပ်တော်နှစ်တပ်(လူ ၁၁၀၀၀၊ မြင်း ၉၀၀၊ ဆင် ၉၀) ဖြင့် ယိုးဒယားတပ်များအား တိုက်လေသည်။ ထိုတပ်အား သားတော်ဥပရာဇာကို အုပ်ချုပ်စေသည်။[7] ထိုလူပေါင်း ၁၁၀၀ ပါသည့် တပ်သည် ယိုးဒယားအား မသိမ်းနိုင်ခဲ့ပဲ မိုးကျ၍ တပ်ခေါက်ပြန်ခဲ့ရသည်။ ထိုတပ်သည် ချောင်ဖရားမြစ်အနီး မြို့ရွာများတွင် မိုးအခါရေကြီးခြင်းအား ပြင်ဆင်မထားခြင်း၊ ယိုးဒယားတို့၏ အမြောက်စိန်ပြောင်းထိမှန်ခြင်းတို့ကြောင့် ကျဆုံးကြရသည်မှာ မလွဲဧကန်ပင်။ [6][8]

၁၅၈၆ခုနှစ်[9] တွင် တကြိမ် မင်းကြီးစွာ အချုပ်ပြု၍ (လူ ၁၂,၀၀၀၊ မြင်း ၁၂၀၀၊ ဆင် ၁၀၀) ဖြင့် ဆိုင်ယမ်မြောက်ပိုင်း ဇင်းမယ်ပြည်အား ချီတက်လုပ်ကြံပြန်သည်။[10] ဤတကြိမ်တွင် ဇင်းမယ်အား လုပ်ကြံပြီး ခြောက်သွေ့ရာသီရောက်လျင် အယုဒ္ဓယအား လုပ်ကြံမည့် စစ်ဆင်ရေးကြီးအတွက်ဖြစ်သည်။ သို့သော် ယိုးဒယားသားတို့ ပြင်းထန်စွာ ခုခံသဖြင့် လမ်ပန်းမြို့အား မဖြတ်ကျော်နိုင်ပဲရှိ၏။ ထို့နောက် ဇွန်လရောက်သောအခါ မိုးရာသီဖြစ်လာပြီဖြစ်သဖြင့် တပ်အား ဆုတ်စေခဲ့သည်။[10]

ဇင်းမယ်အား ချီတတ်လုပ်ကြံတိုင်း မအောင်မြင်သောကြောင့် အယုဒ္ဓယမြို့တော်အား လုပ်ကြံရန ၁၅၈၆ခုနှစ် အောက်တိုဘာလတွင် မင်းတရားကြီးကိုယ်တိုင် အစီအမံချလေသည်။[11] ဤတကြိမ်တွင် ဥပရာဇာအား ဟံသာဝတီနေပြည်တော်အား စောက်ရှောက်ရန် ထားခဲ့လေသည်။ ထိုသို့ အယုဒ္ဓယအား လေးလခန့် (၁၅၈၆ ခုနှစ် ဒီဇင်လာလ မှ ၁၅၈၇ ခုနှစ် ဧပြီလအထိ) ဝန်းရံလုပ်ကြံသော်လည်း မရချေ။ စစ်သည်ဗိုလ်ပါတို့ အကျအဆုံးများ၍ စစ်သည်ဗိုလ်ပါ ၂၅၀၀၀ ခန့်ရှိသည့် တပ်တော်သည် အင်အား အနည်းငယ်သာ ကျန်ရှိပြီး နောက်ဆုံးတွင် ဟံသာဝတီသို့ တပ်ဆုတ်ပြန်ခဲ့ကြသည်။[8][12]

မင်းတရားလည်း လက်မလျော့ချေ။ ၁၅၉၀ ခုနှစ်တွင် ဥပရာဇာအား ယိုးဒယားမြောက်ပိုင်းသို့ နောက်တကြိမ် လုပ်ကြံရန် မိန့်တော်မူသည်။ ဤတကြိမ်တွင် ရှမ်းပြည်မြောက်ပိုင်း မိုးညှင်းနှင့် မိုးကောင်းစော်ဘွားတို့ ပုန်ကန်သဖြင့် ယိုးဒယားမြောက်ပိုင်းမှ ချီတတ်သိမ်းပိုက်ရန် မင်းတရားစီစဉ်သည်။ ၁၅၉၀ ခုနှစ် နိုဝင်ဘာလ ၂၄ ရက်နေ့တွင် ဇင်းမယ်မှ ထိုင်းမြောက်ပိုင်းသို့ ဥပရာချီလေသည်။[13] ၁၅၈၆ ခုနှစ် ကျူးကျော်မှုကဲ့သို့ပင် ပြင်းထန်သည့်ရှုံးနိမ့်မှုသာ ဖြစ်လေသည်။ ၁၅၈၆ ခုနှစ်က ကဲသို့ပင် ဗြနရာဇ်ဦးဆောင်သည့် လမ်ပန်ခံတပ်အား ဖြတ်ကျော်နိုင်ခြင်းမရှိချေ။ သို့သော် ၁၅၈၆ ခုနှစ်မတူသည်မှာ ဤတကြိမ်သည် တပ်ဆုတ်ခြင်းသာမဟုတ်ချေ။ တပ်တော် ၂၄ တပ်၊ စစ်သည် ၂၀,၀၀၀ သည် ၁၅၉၁ ခုနှစ် မတ်လတွင် လမ်ပန်မြို့ အပြင်၌ ကစဉ့်ကလျားတပ်ပျက်လေသည်။ ကျန်ရှိသော် တပ်တော်အနည်းငယ်သာ နေပြည်တော်သို့ကစင့်ကလျား ပြန်လည်ရောက်ရှိလာသောကြောင့် မင်းတရားလည်း မင်းကြီးစွာအား ကဲ့ရဲ့တော်မူပြီးလျင် ဗိုလ်မှူးအချို့ကို ကွပ်မျက်လေသည်။[14]

ထို့သို့လျင် စစ်၏အရှိန်အဟုန်သည် အယုဒ္ဓယတို့အား မျက်နှာသာပေးလာခဲ့သည်။ ၁၅၉၁-၁၅၉၂ ခုနှစ်၏ ‌ခြောက်သွေ့ရာသီသို့ရောက်သောအရာ ဗြနရာဇ်လည်း တနင်္သာရီကမ်းရိုးတန်း အထက်ပိုင်းအား လုပ်ကြံရန် ချီတတ်လေသည်။ တုံပြန်မှုအနေဖြင့် မင်းတရားနှင့် လွှတ်တော်တို့က အယုဒ္ဓယအား နောက်တကြိမ် လုပ်ကြံရန်ဆုံးဖြတ်လေသည်။ ဤတကြိမ်တွင် မင်းတရားသည် မင်းကြီးစွာအား အချုပ်ခန့်သည်သာမက ပြည်၊ တောင်ငူ နှင့် ဇင်းမယ်ပြည်တို့အား စားစေသည်။ ၁၅၉၂ခုနှစ် နိုဝင်ဘာလ ၄ ရက်နေ့တွင် တပ်တော်နှစ်ခု(စစ်သည် ၂၄၀၀၀၊ မြင်း ၂၀၀၀၊ ဆင် ၁၅၀) နှင့် ထပ်မံကြိုးစားလေသည်။ ဤပွဲတွင်လည်း အရှုံးနှင့် အဆုံးသတ်ခဲ့ရသည်သာမ မင်းကြီးစွာလည်း အယုဒ္ဓယအနီးတွင်ဖြစ်ပွားသည့် တိုက်ပွဲအတွင်း နတ်ပြည်စံလေသည်။[15] ဥပရာဇာသည် တိုက်ပွဲအတွင်း ကျဆုံးသည်ဟု နှစ်ဖက်သော ထိုင်း နှင့် ယိုးဒယား မဟာရာဇဝင်တို့ဆိုသော်လည်း မည်သည့်အချိန်၊ မည်သို့မည်ပုံကျဆုံးသည်ကို တိတိကျကျဖော်ပြရာတွင်ကား မတူသည်ကိုတွေ့ရှိရလေသည်။

မြန်မာရာဝင်တော်များ၏ အဆိုအရ မင်းကြီးစွာ၏ တပ်သည် အယုဒ္ဓယမြို့ ဆင်ခြေဆုံးထိတိုင်အောင် အတင်းထိုးစစ်ဆင်လေသည်။ ထိုအချိန်တွင် ဗြနရာဇ်၏ တပ်နှင့်ဆုံသည်။ ၁၅၉၃ ဇန်နဝါရီ ၈ ရက်နေတွင် နှစ်ဖက်တပ်တို့ တိုက်ပွဲဖြစ်ပွားလေသည်။ မဟာဥပရာဇာသည် ဘုန်းစုံအမည်ရှိ ဆင်ရဲကို စီတော်မူသည်။ ညာဘက်တွင် ညီတော်သတိုးဓမ္မရာဇာက အလုံးအရင်းနှင့် နေသည်။ ဘယ်ဘက်တွင် နတ်သျှင်နောင်သည်အလုံးအရင်းနှင့်နေသည်။ ဇာပရိုးစားသည် ပေါက်ကျော်ဇေယျအမည်ရှိ မုန်ယိုနေသောဆင်ကိုစီးကာ မနီးမဝေးတွင်နေလေသည်။ ဆင်မှာ မုန်ပြင်းလှသောကြောင့် မျက်နှာအား ပုဆိုးအုပ်ထားရလေသည်။ ဗြနရာဇ်သည်လည်း ဗြလပုံဟူသော ဆင်ကိုစီးကာ မှူးမတ်အလုံးအရင်းဖြင့် ထွက်တိုက်လေသည်။ မဟာဥပရာဇာကိုမြင်လျင် ဆင်ကို အပြင်းလွှတ်လာသဖြင့် ဇာပရိုးစားလည်း ဗြနရာဇ်လွှတ်လာသည်ကို တိုက်မည်ဟု ဆင်အား မျက်နှာအုပ်ထားသော ပုဆိုးကို ဖွင့်လိုက်ရာ ဗြနရာဇ်စီးသော ဆင်ကို မဝှေ့ပဲ နောက်သို့ပြန်၍ မဟာဥပရာဇာစီးသော ဆင်ကို ဝှေ့လေသည်။ သို့ကြောင့် မဟာဥပရာဇာလည်း အပန်းတကြီး တိုက်တော်မူရပြီးလျှင် ဆင်လဲလေသည်။ ထိုသို့လဲချိန်တွင် ယိုးဒယားက ပစ်သော စိန်ပြောင်းသင့်၍ ဆင်ဦးတွင်ပင် မဟာဥပရာဇာကျလေသည်။ ကုန်းလယ်စီးသော တုရင်ဗလသည် အမြောက်သင့်ကြောင်းကို သိလျှင် မဟာဥပရာဇာအား မ၍ ဆင်ကို ဆောက်ချုံသို့မှီ၍ နေစေသည်။ ဗြနရာဇ်လည်း မဟာဥပရာဇာဆုံးသည်ကို မသိသောကြောင့် မတိုက်ပဲ အမ်းနေသည်။ လက်ဝဲတွင်ရှိသော နတ်သျှင်နောင်က ဥပေါသထဆင်ကိုးစီး၍ တိုက်သည်။ ဗြနရာဇ်လည်းဆုတ်လေသည်။ ထိုသို့ ဆုတ်သည်ကို ပြည်ဘုရင်၊ တောငူဘုရင်၊ ဇင်းမယ်ဘုရင် စသော တပ်မှူးတို့က မြင်လျှင် ချွန်းဖွင့်ကာ လိုက်လေသည်။ ဗြနရာဇ်လည်း ဆုတ်၍ အယုဒ္ဓယမြို့တွင်းက ခုခံလေသည်။ ယင်းသို့ မဟာဥပရာဇာ ကျဆုံးသောကြောင့် စစ်မှူး စစ်ကဲတို့လည်း စုရံုး၍ ယိုးဒယားအား လုပ်ကြံမည်အရေးကို သတိုးဓမ္မရာဇာနှင့် တိုင်ပင်ကြလေသည်။ ထို့နောက် အထိန်းအကွပ်မရှိဖြစ်နေသောကြောင့် မြို့အား ဆက်လက်တိုက်ရန်မဖြစ်ချေ၊ ထို့ပြင် အလောင်းတော်အား နေပြည်တော်တွင် သင်္ဂြိုလ်တော်မူရန် ဆုံးဖြတ်ပြီး စစ်အားရုပ်သိမ်းကာ တောင်ငူသို့ ပြန်ကြလေသည်။[16][17][16][17]

ထိုင်းတို့၏ ဂုဏ်ပြုမှတ်တမ်းတင်ထားသည့် ဗြနရာဇ်နှင့် မင်းကြီးစွာတို့၏ နောင်စရိုင်တွင် ဖြစ်ပွားခဲ့သည့် စီးချင်းထိုးပွဲပုံ

ဤနေရာတွင် ယိုးဒယား ရာဇဝင်များ၌ မတူညီသည့် အဆိုလေးမျိုးအား တွေ့ရလေသည်။ ခေတ်စားသည့် ထိုင်းသမိုင်းသည် အယုဒ္ဓယရာဇဝင်မှလာသည့် အဆိုအား ဖော်ပြပေးသည်။ ယင်းအဆိုတွင် မဟာဥပရာဇာ ဦးဆောင်သည့် ဗမာတပ်များသည် ယိုးဒယားတို့၏ နောင်စရိုင်ခေါ် နေရာတိုင်အောင်း အတွင်းထိ ထိုးဖောက်တိုက်လေသည်။ ထိုနေရာတွင် ယိုးဒယားမင်း ဗြနရာဇ်နှင့် ညီတော် အိမ်ရှေ့မင်း ဗြဧကထို့စရို ဦးဆောင်သည့် ယိုးဒယားတပ်တို့နှင့် တိုက်ပွဲဖြစ်လေသည်။ ထိုနှစ်ဖက်တပ်တို့သည် ၁၅၉၃ ဇန်နဝါရီလ ၁၈ ရက်နေ့တွင် တိုက်ကြလေသည်။ (မြန်မာရာဇဝင်တွင်ဖော်ပြသည့် နေ့ထက် ၁၀ ရက်နောက်ကြလေသည်)[note 3]

မြန်မာတပ်တို့သည် ပထမတွင် ဆင်ခြေဖုံးအရပ်များအား သိမ်းပိုက်ထားနိုင်ခဲ့ပြီး ယိုးဒယားတပ်ဦးအား ချိုးလေသည်။ ဗြနရာဇ်၊ ဗြဧကထို့စရို (Ekathotsarot) နှင့် ယင်းတို့၏ သက်တော်စောင့်များလည်း ၎င်းတို့မြေတွင် ရပ်၍ တိုက်ပွဲဖွင့်လေသည်။[18] သို့သော် အခြား ယိုးဒယားတပ်ဦးကျိုးသဖြင့် မင်းနှင့်အိမ်ရှေ့မင်းလည်း မြန်မာတပ်တို့၏ ဝန်းရံခြင်းခံရလေသည်။ ဤသို့ အသက်လုနေချိန်တွင် ဗြနရာဇ်လည်း ဆင်ထက်မှနေ၍ ယင်းအား တဦးချင်း စီးချင်းထိုးရန် တိုက်ရန် မင်းကြီးစွာကို ဖိတ်ခေါ်လေသည်။[18][19] ဤသို့ ယိုးဒယားမင်းနှစ်ပါးအား ဝန်းရံထားနိုင်သည့်တိုင်အောင် မင်းကြီးစွာသည် ထိုစီးချင်းထိုးရန် ဖိတ်ခေါ်မှုအား လက်ခံ‌လေသည်။ ထိုင်းသမိုင်းပညာရှင်တစ်ဦးလည်းဖြစ်သည့် မင်းသား ဒမ်ရောင် ရာဇနဟတ်၏ ယူဆချက်တွင် ဖော်ပြထားသည်မှာ ယင်းသို့ မြန်မာအိမ်ရှေ့မင်းသည် စီးချင်းထိုးသည်ကို လက်ခံရခြင်းမှာ "တော်ဝင်မင်းသားအဖြစ်မွေးဖွားလာချိန်တွင် အတူပါရှိလာသည့် မင်းတို့ဂုဏ်ယူဝင့်ကြွားမှု" ကြောင့်အပြင် မလက်ပဲ ပယ်ချပါက ရှက်ဖွယ်ဖြစ်လိမ့်ရမည်ကို စိုးရိမ်ခြင်းကြောင့်"ဟူ၍ ဖြစ်သည်။[19] မည်သည့်နှုန်းထားနှင့်မဆို ထိုမင်းနှစ်ပါးနှင်း တပ်မှူးတို့လည်း စီးချင်းထိုးကြလေသည်။ မင်းကြီးစွာ၏ ဓားသည် ဗြနရာဇ်၏ ဦးဆောင်းအား ဖြတ်လေသည်ဆို၏။ သို့သော် ဗြနရာဇ်လည်း ပြန်လည်၍ အလျှင်အမြန် ခုတ်ရာ မင်းကြီးစွာအား ပိုင်မိသည်ဆို၏။ ထိုအချိန်တွင် ဗြဧကထို့စရို သည် ယင်း၏ ဆင်ထက်တွင် "မောင်ဇာချို"အမည်ရှိ စစ်ကဲနှင့် စီးချင်းထိုးကြရာ ထိုစစ်ကဲလည်း ကျလေသည် ဆို၏။ [20]

ထိုအချိန်တွင် မြန်မာတပ်တို့လည်း စတင်ပစ်ခတ်လေရာ ယိုးဒယားမင်း ဗြနရာဇ်၏ ဆင်ထိန်းနှင့် ဗြဧကထို့စရို ၏ ကုန်းလယ်ထိန်းလည်း ကျလေသည်။ ကျည်သည် ယိုးဒယားမင်း၏ လက်ကိုပင် မှန်လေသည်။ ထိုအချိန် လက်မတင်ကလေးတွင် ယိုးဒယားတပ်ကူတို့ ရောက်ရှိလာကာ မင်းနှင့် အိမ်ရှေ့မင်းတို့အား ဘေးလွှတ်ရာသို့ ကူပြေးလေသည်။[20]

မည်သို့ပင်ဆိုစေ ၁၆၄၇ ခုနှစ် ၁၆၉၀ ခုနှစ်အတွင်း ဖြစ်ပွားခဲ့သည့် တိုက်ပွဲများအကြောင်း ရေးသားထားသည့် ယိုးဒယားတို့၏ အစောဆုံး သမိုင်းမှတ်တမ်းနှစ်ခုအပါဝင် အခြားယိုးဒယားမှတ်တမ်းများတွင် ဗြနရာဇ်နှင့် မဟာဥပရာဇာ မင်းကြီးစွာတို့ တိုက်ပွဲအကြောင်းကို ဖော်ပြထားခြင်းမရှိချေ။[21]