ကာဗွန်

အမျိုးသမီးများ အထူးသဖြင့် တန်ဖိုးထားကြသည့် စိန်နှင့် ကမ္ဘာ့နေ့စဉ်သုံး ပစ္စည်းတစ်ခုဖြစ်သော ခဲတံတွင် ပါရှိ သည့် ဂရက်ဖိုက် (ခဲနက်)တို့သည် အခြားမည်သည့်ပစ္စည်းနှင့်မျှ မရောသော ကာဗွန်အစစ်များ သာလျှင် ဖြစ်ကြ၏။ ကျောက်မီးသွေးနှင့် မီးသွေးတို့သည် ကာဗွန်အစစ်များ မဟုတ်ကြသော်လည်း ကာဗွန် အများဆုံး ပါရှိသော ပစ္စည်းများ ဖြစ်ကြ၏။ အချို့သော ကျောက်မီးသွေး အကောင်းစားများတွင် ကာဗွန် ရာခိုင်နှုန်း ၉ဝ အထိ ပါရှိသည်။

ကာဗွန်,  ₆C

Graphite (left) and diamond (right), the two most well-known allotropes of carbon
Spectral lines of carbon
ယေဘုယျ ဂုဏ်သတ္တိများ
အမည်၊ သင်္ကေတ	ကာဗွန်, C
အသံထွက်	/ˈkɑːrbən/ KAR-bən
အော်လိုထရိုဖီ	ဂရပ်ဖိုက်၊ စိန်
အဆင်း	graphite: black diamond: clear
ဒြပ်စင်အလှည့်ကျဇယားရှိ ကာဗွန်
– ↑ C ↓ Si ဘိုရွန် ← ကာဗွန် → နိုက်ထရိုဂျင်
အက်တမ် အမှတ်စဉ် (Z)	6
အုပ်စု၊ ဘလော့	group 14 (carbon group), p-block
ဒြပ်စင်အလှည့်ကျဇယား	period 2
ဒြပ်စင် ကဏ္ဍ	polyatomic nonmetal, sometimes considered a metalloid
စံ အက်တောမစ် အလေးချိန် (Ar)	12.011[1] (12.0096–12.0116)[2]
အီလက်ထရွန် ပြုပြင်မှု	[He] 2s2 2p2
အခွံတစ်ခုလျင် အီလက်ထရွန်ပါဝင်မှု	2, 4
ရုပ်ပိုင်းဆိုင်ရာ ဂုဏ်သတ္တိများ
ဖေ့စ်	အစိုင်အခဲ
Sublimation point	3915 K ​(3642 °C, ​6588 °F)
သိပ်သည်းမှု (အခန်းအပူချိန်)	amorphous: 1.8–2.1 g/cm3[3] graphite: 2.267 g/cm3 diamond: 3.515 g/cm3
သုံးပွင့်ဆိုင်မှတ်	4600 K, ​10,800 kPa[4][5]
ဖျူးရှင်းအပူ	graphite: 117 kJ/mol
မိုလာ အပူအင်အား	graphite: 8.517 J/(mol·K) diamond: 6.155 J/(mol·K)
အက်တောမစ် ဂုဏ်အင်များ
အောက်ဆိုဒ်ဒေးရှင်း အခြေနေ	+4, +3,[6] +2, +1,[7] 0, −1, −2, −3, −4[8] ​(a mildly acidic oxide)
အီလက်ထရွန် ဆန့်ကျင်ဘက်ဓာတ်	Pauling scale: 2.55
အိုင်ယွန်းပြုခြင်းစွမ်းအင်	1st: 1086.5 kJ/mol 2nd: 2352.6 kJ/mol 3rd: 4620.5 kJ/mol (more)
ကိုဗေးလန့်အချင်းဝက်	sp3: 77 pm sp2: 73 pm sp: 69 pm
ဗန်ဒါဝေါ့စ် အချင်းဝက်	170 pm
Miscellanea
ပုံဆောင်ခဲ ဖွဲ့စည်းပုံ	graphite: ​simple hexagonal (black)
ပုံဆောင်ခဲ ဖွဲ့စည်းပုံ	diamond: ​face-centered diamond-cubic
အသံ၏အမြန်နှုန်း	diamond: 18,350 m/s (at 20 °C)
အပူ ပြန့်ကားမှု	diamond: 0.8 µm/(m·K) (at 25 °C)[9]
အပူစီးကူးမှု	graphite: 119–165 W/(m·K) diamond: 900–2300 W/(m·K)
လျှပ်စစ် ခုခံမှု	graphite: 7.837 µΩ·m[10]
သံလိုက်ဓာတ်	diamagnetic[11]
သံလိုက် ထိတွေ့နိုင်မှု (χmol)	−5.9·10−6 (graph.) cm3/mol[12]
Young's modulus	diamond: 1050 GPa[9]
Shear modulus	diamond: 478 GPa[9]
Bulk modulus	diamond: 442 GPa[9]
ပိုင်ဆွန် အချိုး	diamond: 0.1[9]
Mohs hardness	graphite: 1–2 diamond: 10
CAS Number	7440-44-0
သမိုင်းကြောင်း
ရှာဖွေတွေ့ရှိမှု	ရှေ့ခေတ် အီဂျစ် နှင့် ဆူမာရီးယမ်း[13] (ခရစ်တော်မတိုင်မီ ၃၇၅၀)
Recognized as an element by	Antoine Lavoisier[14] (1789)
Most stable isotopes of ကာဗွန်
iso NA သက်တမ်းဝက် DM DE (MeV) DP 11C syn 20 min β+ 0.96 11B 12C 98.9% is stable with 6 neutrons 13C 1.1% is stable with 7 neutrons 14C trace 5730 y β− 0.156 14N

အခြားပစ္စည်းများနှင့် ရောနှော ပေါင်းစပ်လျက်ရှိသော ကာဗွန်ဒြပ်ပေါင်းများမှာ အများအပြားရှိ၏။ ကာဗွန်ဒြပ်ပေါင်း မည်မျှ များပြားသနည်းဟူမူ ဓါတုဗေဒပညာကို အင်ဩဂဲနစ် ကင်မစ္စတြီနှင့် ဩဂဲနစ် ကင်မစ္စတြီဟူ၍ နှစ်မျိုးနှစ်စားပင် ခွဲခြားထားရသည်။ ဩဂဲနစ်ကင်မစ္စတြီဆိုသည်မှာ ကာဗွန် ဒြပ်ပေါင်းများ အကြောင်းချည်း သက်သက်နှင့်သာ သက်ဆိုင် သော ဓါတုဗေဒဖြစ်၍၊ ယနေ့အထိ သိရှိထားသော ကာဗွန် ဒြပ်ပေါင်း အရေအတွက် ၃ သိန်းနီးပါးရှိသည်ဟု ဆိုသည်။ ကာဗွန်ပါသော ပစ္စည်းကို လေထဲတွင်ဖြစ်စေ၊ အောက်ဆီဂျင်ထဲတွင် ဖြစ်စေ၊ မီးတိုက်ပေးလိုက်လျှင် ကာဗွန်ဒိုင်အောက်ဆိုက်ဓာတ်ငွေ့ ဖြစ်ပေါ်လာသည်။ အောက်စီဂျင် လုံလုံ လောက်လောက် မရရှိသည့်အခါ ကာဗွန်မွန်အောက်ဆိုက် ဓာတ်ငွေ့ ဖြစ်ပေါ်လာ၏။ ကာဗွန်နှင့် ဟိုက်ဒရိုဂျင်တို့ ဓာတ် ပေါင်းစပ်သောအခါ မက်သိန်းဓာတ်ငွေ့ကို၎င်း၊ ဓာတ်ဆီ ကဲ့သို့သော ဩဂဲနစ်အက်ဆစ်များနှင့် အယ်လကိုဟောကဲ့သို့ သော ဟိုက်ဒရို ကာဗွန်ဒြပ်ပေါင်းများကို၎င်း ရရှိသည်။ အောက်စီဂျင်၊ ဟိုက်ဒရိုဂျင် နှစ်မျိုးလုံးနှင့် ဓာတ်ပေါင်းစပ်သော အခါတွင် အက်ဆီတစ်အက်ဆစ် ကဲ့သို့သော ကာဗိုဟိုက်ဒရိတ် ဒြပ်ပေါင်းများကို ရရှိသည်။ ကာဗွန်သည် သတ္တုများနှင့်လည်း ပေါင်းစပ်နိုင်ရာ ထိုဒြဗ်ပေါင်းများကို ကာဗိုက်ဟုခေါ်၏။ အထင်ရှားဆုံးသော ကာဗိုက်မှာ ကယ်ဆီယမ်ကာဗိုက် ဖြစ်၏။ ကယ်ဆီယမ်ကာဗိုက် အပေါ်တွင် ရေအနည်းငယ် လောင်းချ လိုက်လျှင် အဆက်တီလင် ဓာတ်ငွေ့ဖြစ်ပေါ်လာ၏။ ကာဗွန် သည် သက်ရှိရာများတွင် အရေးကြီးသော ဓာတ်ဖက် ပစ္စည်း တစ်ခုအဖြစ် ပါရှိသည်ကို တွေ့ရသည်။

စိန်နှင့်ခဲနက်တို့သည် ပုံဆောင်ခဲဖြစ်သော ကာဗွန်များဖြစ်ကြ ၏။ ပုံဆောင်ခဲမဟုတ်သော ကာဗွန်မျိုးများလည်း ရှိသေးသည်။ ဆီမှိုင်း၊ မီးသွေး၊ အရိုးမီးသွေး စသည်တို့မှာ ပုံဆောင်ခဲမဟုတ် သော ကာဗွန်များဖြစ်၏။ ရေနံကို မီးရှို့လိုက်သောအခါ၌ ဆီမှိုင်းကို ရရှိ၍၊ မော်တော်ကားတိုင်ယာများ ပိုမိုခိုင်ခံ့အောင် ပြုလုပ်ရာ၌၎င်း၊ ပုံနှိပ်မင်ပြုလုပ်ရာ၌၎င်း၊ အကြီးအကျယ် အသုံးဝင်၏။ မီးသွေးကို ဓာတ်ငွေ့ကာမျက်နှာဖုံးတွင် အသုံးချ ရ၏။ အရိုးကို လေလုံမီးဖိုတွင် မီးကျွမ်း စေသောအခါ အရိုး မီးသွေးရရှိ၍၊ ထိုအရိုးမီးသွေးကို သကြားလုပ်ငန်းတွင် သကြား အဝါကို အဖြူရောင်ဖြစ်အောင် ချွတ်ရာ၌ အသုံးပြုရ၏။ ကာဗွန်သည် တိရစ္ဆာန်နှင့်အပင်တို့ အသက်ရှင်၍ ကြီးထွား သန်မာလာစေရန် အရင်းခံပစ္စည်းတစ်ခု ဖြစ်သောကြောင့်၊ မည့်သည့် အစားအစာ မည်သည့်အဝတ်အစား၌မဆို ကာဗွန် ပါရှိ၏။ သကြား၊ ကာဖီ၊ ထောပတ်၊ လက်ဖက်ခြောက် စသော စားကုန်သောက်ကုန်များနှင့် အင်္ကျီ လုံချည်အစရှိသော အထည် အဝတ် များမှာ ကာဗွန်အရင်းခံ၍ ဖြစ်လာကြသော ပစ္စည်း များပင် ဖြစ်သည်။

ကာဗွန်သည် ဒြပ်စင်တစ်ခုဖြစ်၍ အက်တမ်အလေးဆ ၁၂ ရှိပြီးလျှင် အက်တမ်နံပါတ်စဉ်မှာ ၆ ဖြစ်၏။[15]