မိုင်းယာဒဏ္ဍာရီ

ပိုပိုဗူး စာသားများက လောကဖန်တီးရှင် နတ်ဘုရားအုပ်စု တစ်စုသည် ကမ္ဘာမြေကို ဖန်တီးပုံနှင့် နောက်ဆက်တွဲ အကြောင်းအရာများကို ဖော်ပြထားသည်။ ချူးမေယဲဒေသမှ ချီလမ် ဘာလမ်၏ စာအုပ်က မိုးကောင်းကင်ပြိုလဲမှုနှင့် ရေလွှမ်းမိုးမှုကြီးအကြောင်း၊ ထို့နောက် ကမ္ဘာမြေပေါ်ရဇိ မိကျောင်းကြီးအား သုတ်သင်ခြင်း၊ ကောင်းကင်ကို ပြန်လည်ထိန်းသိမ်း တည့်မတ်ခြင်း၊ ကမ္ဘာ့သစ်ပင်ကြီးငါးပင် ကိုစိုက်ပျိုးကြီးထွား ထောင်မတ်ခြင်းတို့အကြောင်း ဆက်စပ်ဖော်ပြထားသည်။[8] လန်ကာဒန်လူမျိုးတို့သည် မြေအောက်ကမ္ဘာဖန်တီးခြင်းဆိုင်ရာ ဇာတ်လမ်းပုံပြင်များကိုလည်း သိရှိခဲ့ကြ၏ ။[9]

ပိုပိုဗူးက ဖန်တီးခြင်းဆိုင်ရာ ကြိုးပမ်းမှုလေးခုနှင့်ပတ်သက်က အစီအစဉ်တစ်ခုကို ဖော်ပြထားရာ ပထမအနေဖြင့် တိရစ္ဆာန်များ၊ ဒုတိယ စွတ်စိုသော ရွှံ့စေး၊ ထို့နောက် သစ်တော၊ နောက်ဆုံးအနေဖြင့် ပြောင်းမှုန့်ညက်နှင့် ရေဖြင့်နယ်ထားသောအရာမှ ပထမဆုံးလူသားဘိုးဘေးများကို ဖန်တီးခြင်း တို့ပါဝင်သည်။ ဤဖန်တီးခြင်း၌ လန်ကာဒန်လူမျိုးများက အဓိကဆက်စပ်မျိုးနွယ်အုပ်စုကြီးများ၊ ၎င်းတို့အမြတ်တနိုးထားသော တိရစ္ဆာန်များကို ဖန်တီးခြင်းအကြောင်းအရာများ ဖြည့်စွက်ကြသည်။[10] လာ့စ် ကားစ(စ်)(Las Casas) က ၎င်း၏စာအုပ် Apologética Historia Sumaria ၌ ထိန်းသိမ်းထားသော ဗီရာပတ်ဇ်(Verapaz) ဒဏ္ဍာရီတစ်ခုက လူသားများအားဖန်တီးခြင်းကို (လက်မှု)ကျွမ်းကျင်သော နတ်ဘုရားများဟူ၍ သတ်မှတ်ကာ ထိုနတ်ဘုရားများသည် ပိုပိုဗူး၌ပါရှိသော မျောက်ညီအကိုများနှင့် ဆင်တူသည်။ လူသားများအားဖန်တီးခြင်းအကြောင်းအရာကို လျှပ်စီးနတ်ဘုရားများက ပြောင်းတောင်တန်း (သို့) ခွန်အားဖြည့်တောင်တန်း ဖွင့်လှစ်ပေးခြင်းဆိုင်ရာ မီဆိုအမေရိက (သို့) အလယ်ပိုင်းအမေရိက ဇာတ်ဘမ်းပုံပြင်ဖြင့် အဆုံးသတ်ထားသည်။[11]

ပိုပိုဗူး၌ပါဝင်သော လူသိအများဆုံး သူရဲကောင်း ဒဏ္ဍာရီမှာ မိစ္ဆာငှက်ဆိုးကြီးနှင့် 'ရောဂါ၊ သေခြင်းတရား နတ်များ ကို ခြေမှုန်းတိုက်ခိုက်သည့် သူရဲကောင်း အမွှာညီအကို ဟူးနာပူး နှင့် ရှဘလန်ကေးတို့အကြောင်းဖြစ်သည်။ အပြိုင်ဇာတ်လမ်းတစ်ပုဒ်ဖြစ်သော ပြောင်းခင်းသူရဲကောင်း (နတ်)တစ်ဦးသည် မိုးကြိုး၊ လျှပ်စီး နတ်များကို ခြေမှုန်းအနိုင်ယူကာ ၎င်းတို့နှင့် မိတ်ဆွေဖွဲ့သည့်အကြောင်းအရာမှာလည်း အတော်လေးအရေးပါသည်။[12] လက်ရှိ ဤဇာတ်လမ်းပုံပြင်များ ပျံ့နှံ့မှုသည် ပင်လယ်ကွေ့ ကမ်းရိုးတန်းဒေသ၌သာ ဖြစ်သော်လည်း အမျိုးမျိုးသော အချက်အလက်များက ဤဒဏ္ဍာရီသည် တစ်ချိန်က မိုင်းယာတို့၏ ပါးစပ်ပြောရိုးရာပုံပြင်များ၏ အစိတ်အပိုင်းဖြစ်သည်ဟု ညွှန်းဆိုကြသည်။[13] ဂျဲဂယူဝါကျားသစ်များ (jaguar) ကို သူရဲကောင်းဆိုင်ရာအရည်အသွေးလျော့ချခြင်းနှင့် ထိုကျားသစ်စွမ်းအား အရည်အချင်းရယူခြင်း အကြောင်းအရာများနှင့်ပတ်သက်သော အရေးကြီးသည့် ဒဏ္ဍာရီလာ အပိုင်းအစများကို တစို့တ်စစ်လ်လူမျိုးများ[14] နှင့် ချိုမိုင်းယာလူမျိုးများ [15]က ထိန်းသိမ်းခဲ့ကြလေသည်။

ဤဒဏ္ဍာရီလာအမျိုးအစားသည် လူသားများနှင့် အမဲပစ်ခံ တိရစ္ဆာန်များ၊ ကောက်ပဲသီးနှံများကြား ဆက်နွယ်မှုကို ဖော်ပြဖွင့်ဆိုသည်။ ကက်ချီရိုးရာပုံပြင်တွင် ရှေးဦးသူရဲကောင်းဖြစ်သော ရှဘလန်ကေးသည် ကမ္ဘာမြေနတ်ဘုရားတစ်ပါး၏ သမီးတော်ကို ပိုးပန်းရန် ဝတ်ရည်စုပ်ငှက်အသွသ်ပြောင်းခဲ့သည်။ ထိုစဉ် မိန်းကလေးမှာ ယက်ကန်းခတ်နေ၏ ။ သူရဲကောင်း၏ ထိုဇနီးသည်ကို ဘဲငန်းငှက်အသွင်၊ ပျား၊ မြွေ၊ အင်းဆက် (သို့) ပြောင်း(ဖူး) အသွင်ပြောင်းခဲ့သည်။ သူရဲကောင်းဖြစ်သူက အသာစီးရလျှင် နေမင်းဖြစ်သွား၍ ၎င်း၏ဇနီးသည်သည် လဖြစ်သွားသည်။[16] စာရိတ္တပိုင်းဆိုင်ရာချဲ့ကားထားသော တစို့တ်စစ်လ်မူ၌ အမျိုးသားတစ်ဦးကို ယခင်ဇနီးသည်နှင့် ကွာရှင်းပြတ်စဲစေရန် မိုးနတ်ဘုရား၏ သမီးတော်တစ်ပါးဆုချသည်ဟု ဆိုသည်။[17]

နေနှင့်လတို့သည် ကမ္ဘာမြေနှင့် လက်ထပ်အိမ်ထောင်ပြုခြင်း၏ အကျိုးဆက်ရလဒ်ကား အမြဲတစေမဟုတ်ချေ။ မက္ကဆီကိုတောင်ပိုင်းပြည်နယ် ချစ်ယားပါ့စ် နှင့် အနောက်ဖက် ဂွာတာမားလာ(ဂွာတီမာလာ) ကုန်းပြင်မြင့်တို့မှ ညီငယ်လေးနှင့် မနာလိုတတ်သော အကိုကြီးများ (Younger Brother and his jealous Elder Brethren) ဇာတ်လမ်းပုံပြင်တစ်ပုဒ်ရှိသည်။ အသယ်ဆုံးညီငယ်မှာနေမင်းဖြစ်သွား၍ မိခင်သည် လဖြစ်သွားသည်။ အကိုကြီးများမှာ တောဝက်နှင့် အခြားတောနေ တိရစ္ဆာန်များအဖြစ် အသွင်ပြောင်းကြသည်။[18] ပိုဗူးအမွှာဒဏ္ဍာရီပါ အကိုကြီးများသည် မျောက်အသွင်ဖြစ်သွား၍ ညီငယ်များမှာ နေနှင့်လဖြစ်သွားကြသည်။ မိုင်းယာဒေသ၏ အနောက်ဘက်တွင် ထိုနေနှင့်လဖြစ်သွားသော ညီအကိုများအကြောင်းသည် များစွာသောပုံပြင်များ၏ အဓိကအကောင်းအရာပိုင်းဖြစ်သည်။[19]

K-numbers refer to vases on http://research.mayavase.com/kerrmaya.html UP = University Press

• Beliaev, Dimitri, and Albert Davletshin (2006), Los sujetos novelísticos y las palabras obscenas: Los mitos, las anécdotas y los cuentos en los textos mayas del períodoclásico. In: Sacred Books, Sacred Languages: Two Thousand Years of Religious and Ritual Mayan Literature: 8th European Maya Conference, Complutense University of Madrid, November 25–30, 2003. Acta Mesoamericana, Vol. 18, pp. 21–44.
• Beliaev, Dimitri, and Albert Davletshin (2014), It was then that that which had been clay turned into a man: Reconstructing Maya anthropogonic myths. Axis Mundi Vol. 9–1.
• Bierhorst, John (1990), The Mythology of Mexico and Central America. Oxford University Press.
• Boremanse, Didier (1986), Contes et mythologie des indiens lacandons. Paris: L'Harmattan. (Spanish edition: Cuentos y mitología de los lacandones. Tradición oral maya. Editorial Academia de Geografía e Historia de Guatemala, 2006.)
• Braakhuis, H.E.M. (1987), Artificers of the Days. Functions of the Howler Monkey Gods among the Mayas. Bijdragen tot de Taal-, Land- en Volkenkunde 143-1: 25-53 (see www.academia.edu).
• Braakhuis, H.E.M. (2001), The Way of All Flesh: Sexual Implications of the Mayan Hunt. Anthropos 96: 391–409.
• Braakhuis, H.E.M. (2009), Jaguar Slayer and Stone Trap Man: A Tzotzil Myth Reconsidered. In: Le Fort, Geneviève, Raphael Gardiol, Sebastian Matteo and Christoph Helmke (eds.), The Maya and their Sacred Narratives: Text and Context in Maya Mythologies (12th European Maya Conference, Geneva, December 2007). Acta Mesoamericana, Vol. 20: 141-148 (see www.academia.edu).
• Braakhuis, H.E.M. (2010), Xbalanque's Marriage. A Commentary on the Qʼeqchiʼ Myth of Sun and Moon. Thesis, Leiden University (online).
• Braakhuis, H.E.M. (2014), Challenging the Lightnings: San Bartolo's West Wall and the Maize Hero Myth. Wayeb Notes No. 46.
• Bruce, Robert D. (1974), El Libro de Chʼan Kʼin. Mexico: INAH.
• Burns, Allan F. (1983), Oral Literature of the Yucatec Maya. Austin: University of Texas Press.
• Chinchilla Mazariegos, Oswaldo (2011), Imágenes de la mitología maya. Guatemala: Museo Popol Vuh.
• Chinchilla Mazariegos, Oswaldo (2017), Art and Myth of the Ancient Maya. Yale UP.
• Christenson, Allen J. (2003), Popol Vuh. The Sacred Book of the Maya. 2 volumes. Winchester/New York: O Books.
• Coe, Michael D. (1973), The Maya Scribe and His World. New York: The Grolier Club.
• Coe, Michael D. (1977), Supernatural Patrons of Maya Scribes and Artists. In N. Hammond ed., Social Process in Maya Prehistory, pp. 327–347. Princeton, New Jersey: Princeton University Press.
• Coe, Michael D. (1978), Lords of the Underworld; Masterpieces of Classic Maya Ceramics. New Jersey: Princeton University Press.
• Coe, Michael D. (1989), The Hero Twins: Myth and Image. In: J. Kerr ed., The Maya Vase Book Vol. I: 161–184.
• Danien, Elin C. (2004), Maya Folktales from the Alta Verapaz. University of Pennsylvania, Museum of Archaeology and Anthropology, Philadelphia.
• Foster, George M. (1945), Sierra Popoluca Folklore and Beliefs. Berkeley / Los Angeles: University of California Press (University of California Publications in American Archaeology and Ethnology 42-2).
• Garciá Barrios, Ana (2015), El mito del diluvio en las ceremonias de entronización de los gobernantes mayas. Agentes responsables de la decapitación del saurio y nuevas fundaciones. Estudios de Cultura Maya XLV: 11–48.
• Gossen, Gary H. (1974), Chamulas in the World of the Sun. Time and Space in a Maya Oral Tradition. Cambridge, Mass.: Harvard UP.
• Guernsey, Julia (2006), Ritual and Power in Stone. The Performance of Rulership in Mesoamerican Izapan Style Art. Austin: Texas UP.
• Guiteras Holmes, Calixta (1961), Perils of the Soul. The World View of a Tzotzil Indian. New York: The Free Press of Glencoe.
• Hopkins, Nicholas A., and J. Kathryn Josserand (2016), Chol (Mayan) Folktales. Boulder: UP of Colorado.
• Knowlton, Timothy (2010), Maya Creation Myths: Words and Worlds of the Chilam Balam. Boulder: University Press of Colorado.
• Laughlin, Robert M. ed. (1977), Of Cabbages and Kings. Tales from Zinacantán. Smithsonian Contributions to Anthropology, 23. Washington.
• Morales Bermúdez (1999), Antigua Palabra. Narrativa indígena chʼol. Mexico: Plaza y Valdés.
• Nicholson, Irene (1967), Mexican and Central American Mythology. London: Paul Hamlyn.
• Nielsen, Jesper, and Christophe Helmke (2015), The Fall of the Great Celestial Bird: A Master Myth in Early Classic Central Mexico. Ancient America No. 13, Boundary End Center and the Mesoamerican Center, University of Texas at Austin.
• Roys, Ralph L. (1967), The Book of Chilam Balam of Chumayel. Norman: University of Oklahoma Press.
• Schele, Linda, David Freidel, and Joy Parker (1993), Maya Cosmos. New York: William Morrow and Company.
• Schele, Linda, and Peter Mathews (1998), The Code of Kings. New York: Scribner.
• Sexton, James D. (1992), Mayan Folktales. Folklore from Lake Atitlan, Guatemala. New York: Doubleday.
• Taube, Karl (1985), The Classic Maya Maize God: A Reappraisal. In Merle Greene Robertson and V. Fields (eds.), Fifth Palenque Round Table, 1983 (Mesa Redonda de Palenque Vol. VII), pp. 171-181. San Francisco: Pre-Columbian Art Research Institute.
• Taube, Karl (1993), Aztec and Maya Myths. British Museum Press.
• Taube, Karl (2009), The Maya Maize God and the Mythic Origins of Dance. In: Geneviève Le Fort et al. (eds.), The Maya and their Sacred Narratives. Text and Context in Maya Mythologies (Proceedings of the 12th European Maya Conference, Geneva 2007). Acta Mesoamericana 20: 41-52.
• Taube, Karl (2010), Where earth and sky meet: The sea and sky in ancient and contemporary Maya cosmology. In: Daniel Finamore and Stephen D. Houston, Fiery Pool. The Maya and the Mythic Sea. Peabody Essex Museum.
• Taube, Karl, William Saturno, David Stuart, Heather Hurst (2010), The Murals of San Bartolo, El Petén, Guatemala. Part 2: The West Wall.
• Thompson, J. Eric S. (1970)။ Maya History and Religion။ Civilization of the American Indian Series, No. 99။ Norman: University of Oklahoma Press။ ISBN 0-8061-0884-3။ OCLC 177832။
• Velásquez García, Erik (2006), The Maya Flood Myth and the Decapitation of the Cosmic Caiman. The PARI Journal VII-1.