တမူးမြို့

တမူးမြို့ကို မြန်မာသက္ကရာဇ်(၁၁၆၃)ခု၊တပေါင်းလဆန်း(၁၁)ရက်တွင် တည်ထောင်ခဲ့သည်။ ခရစ်နှစ်အားဖြင့် (၁၈၀၁)ခုနှစ်တွင် တည်ထောင်ခဲ့ခြင်းဖြစ်သည်။အလောင်းမင်းတရားလက်ထက်တွင် တပ်မှူးစက်ရောင်ဘီလူးအား အနောက်မြောက်နယ်ခြား ကင်းစခန်းအဖြစ်ချထားခဲ့ရာမှနောင်အခါ တပ်မှူးမြို့မှတဆင့် တမူးမြို့ဟူ၍ဖြစ်လာခဲ့သည်။

တမူးမြို့မှ လောက်ချောင်းကိုဖြတ်၍ မဏိပူရနယ် အင်ဖာမြို့တော်သို့ သွားရောက်နိုင်သည်။ ၁၉၂၅-၂၆ ခုနှစ်လောက်က အိန္ဒိယပြည်၏ စစ်သေနာပတိ၊ ဗိုလ်ချုပ်မှူးဆာဝီလျံ ဗာ့ဒဝုဆိုသူသည် တပ်သားတစ်စုနှင့်အတူ မဏိပူရနယ် အင်ဖာမြို့မှ တမူးမြို့သို့ အဆိုပါ မြင်းစီးလမ်း ကျဉ်းကလေးအတိုင်း ၅ ရက်တိတိ ခြေလျင်လျှောက်၍ ရောက် လာခဲ့ဘူးသည်။ ထိုအချိန်ကတည်းကပင် အဆိုပါ တမူးမြို့ အင်ဖာလမ်းသည် မြန်မာနိုင်ငံနှင့် အိန္ဒိယနိုင်ငံတို့၏ ကူးသန်း ဆက်သွယ်ရေးတွင် အရေးပါအရာ ရောက်လိမ့်မည်ကို သတိ ပြုမိခဲ့ကြလေသည်။ သို့သော် ထိုစဉ်က ထိုလမ်းကို ဖောက်လုပ်ရန် အကြောင်းမပေါ် ပေါက်ခဲ့ချေ။

ဒုတိယကမ္ဘာစစ်ကြီးဖြစ်ပွား၍ မြန်မာနိုင်ငံမှ ဗြိတိသျှစစ် တပ်များဆုတ်ခွာခဲ့စဉ်က၎င်း၊ ၁၉၄၂-၄၅ ခုနှစ် များအတွင်း ဗြိတိသျှကြိုးပမ်းခဲ့ကြစဉ်က၎င်း ထိုတမူးအင်ဖာလမ်းသည် အဓိကလမ်းကြီးအဖြစ်သို့ ရောက်ရှိ ခဲ့လေသည်။ ဒုတိယကမ္ဘာ စစ်ကြီးအတွင်း၌ အိန္ဒိယနိုင်ငံမှ မြန်မာနိုင်ငံသို့ ဝင်ရန်ခရီးလမ်း မှာ နှစ်လမ်းမျှသာ ရှိခဲ့၏။ တစ်လမ်းမှာ ပင်လယ်ဖက်မှဝင်ရန် ဖြစ်၍၊ အခြားတလမ်းမှာ တမူးအင်ဖာလမ်းမှ ဝင်ရန်ဖြစ်သည်။ မြန်မာနိုင်ငံမှ အိန္ဒိယနိုင်ငံသို့ ထွက်ခွာရန်လမ်းမှာလည်း အဆိုပါ တမူးအင်ဖာလမ်း တလမ်းတည်းသာ ရှိလေသည်။ ရှေးဦး စွာ ချင်းတွင်းမြစ်အတိုင်း ကလေးဝမြို့အထိ ဆန်တက်ပြီးလျှင်၊ ထိုမှတစ်ဆင့် ကဘော်မြစ်ဝှမ်း တမူးမြို့အထိ ဆန်တက်ပြီးလျှင်၊ ထိုမှတစ်ဆင့် ကဘော်မြစ်ဝှမ်း တမူးမြို့အထိ ရောက်အောင်သွားရ၏။ ထိုနောက် တမူးမြို့မှနေ၍ တောအဆင့်ဆင့်ကို ဖြတ် ကျော်ကာ မဏိပူရနယ် အင်ဖာလွင်ပြင်သို့ ဆင်းသက်ရောက်ရှိ နိုင်ပေသည်။ ၁၉၄၂ ခုနှစ်က ဗြိတိသျှစစ်တပ်များသည် ကလေးဝမြို့မှ တမူးမြို့အထိ မော်တော်ကားလမ်းကို ဆင်များ ဖြင့် ဖောက်လုပ်၍ ထိုတမူးအင်ဖာလမ်းအတိုင်း မြန်မာနိုင်ငံမှ ဆုတ်ခွာထွက်ပြေးခဲ့ကြ လေသည်။ ထိုနောက် ၁၉၄၂-၄၅ ခုနှစ်များအတွင်း၌ တမူးအင်ဖာလမ်းကို လမ်းမကြီးအဖြစ် ဘူဒိုဇာခေါ် မြေဖြိုစက်ကြီးများဖြင့် ဖောက်လုပ်ကာ မြန်မာ နိုင်ငံအတွင်းသို အမှတ် ၁၄ ဗြိတိသျှတပ်မကြီးသည် ပြန်လည် ဝင်ရောက် တိုက်ခိုက်ခဲ့ကြလေသည်။

ဂျပန်စစ်တပ်များသည် မြန်မာနိုင်ငံကိုသိမ်းပိုက်ပြီးနောက် အိန္ဒိယနိုင်ငံကို ဆက်လက်သိမ်းပိုက်ရန် ကြိုးစားခဲ့ကြရာတွင်၊ အထက်ဖော်ပြပါ ကဘော်ချိုင့်ဝှမ်ဒေသလမ်းတစ်လျှောက်၌ တိုက်ပွဲများ အကြီးအကျယ်ဖြစ်ပွားခဲ့ကြ၏။

တမူးမြို့သည် မြန်မာနိုင်ငံ၏ အနောက်မြောက်တံခါးမြို့ ဖြစ်သည်။ တမူးမြို့ ၏အရှေ့ဖက်တွင် ဖောင်းပြင်မြို့နယ်၊ မြောက်ဘက်တွင် ဟုမ္မလင်းမြို့နယ်၊ တောင်ဘက်တွင် ကလေးမြို့နယ်နှင့် အနောက်ဘက်တွင် အိန္ဒိယနိုင်ငံတို့နှင့် ထိစပ်လျက် ရှိသည်။ အကျယ်အဝန်းမှာ ဧရိယာ (၄၉၇.၅၄၃)စတုရန်းမိုင် ဖြစ်သည်။ [2]