တရား
တရား ဆိုသည်မှာ ဘုရားဖြစ်သည်မှစ၍၊ ပရိနိဗ္ဗာန်စံလွန် တော်မူသည်အထိ၊ ၄၅ ဝါပတ်လုံး လူနတ်ဗြဟ္မာသတ္တဝါတို့အား ဟောကြားတော်မူအပ်သော ဒေသနာတော် (ဝါ) စကားတော် ကိုဆိုသည်။ ယင်း တရားတော်မှာ မဂ်လေးပါး၊ ဖိုလ်လေးပါး၊ နိဗ္ဗာန်၊ ပရိယတ်ဟူ၍ဆယ်ပါးရှိသည်။ တစ်နည်း၊ ၄၅ ဝါပတ် လုံး ဟောကြားတော်မူအပ်သော တရားတော်သည် ဝိမုတ္တိရသ အားဖြင့် တစ်ပါးသာ ရှိသည်။ တစ်နည်း၊ ဓမ္မဝိနယအားဖြင့် နှစ်ပါးသာရှိသည်။ ယင်းနှစ်ပါးတို့တွင် သုတ္တန်ပိဋကတော်နှင့် အဘိဓမ္မာပိဋကကား ဓမ္မ၊ ဝိနည်း ပိဋကကား ဝိနယဖြစ်သည်။
|
ဘာသာတရား  | |
| သမိုင်း | |
| ဗုဒ္ဓဝင် - သမိုင်း - သင်္ဂါယနာများ | |
| ဘုရားများ | |
| နှစ်ကျိပ်ရှစ်ဆူ- ကကုသန်ဘုရား- ကောဏဂုံဘုရား- ကဿပဘုရား-ဂေါတမဘုရား၊ | |
| ဆရာ (အစရိယ) | |
| သိဒ္ဓတ္ထဂေါတမ - ဘိက္ခု (ရဟန်း) - ဘိက္ခုနီ (ရဟန်းမိန်းမ) | |
| လက္ခဏာရေးသုံးပါး | |
| အနိစ္စ - အနတ္တ - ဒုက္ခ | |
| ရတနာသုံးပါး | |
|
ရတနာသုံးပါး-ဗုဒ္ဓ - ဓမ္မ - သံဃာ | |
| အယူဝါဒ | |
| သစ္စာလေးပါး - ခန္ဓာငါးပါး - ငါးပါးသီလ - သီတင်းသီလ | |
| တိပိဋကနှင့်ကျမ်းစာများ | |
| တိပိဋက (ဝိနည်းပိဋကတ် - သုတ်ပိဋကတ် - အဘိဓမ္မာပိဋကတ်) | |
| အဆင့်များ | |
| ပုထုဇဉ်၊ ကိုရင်၊ ရဟန်း၊ သောတာပန်၊ သကဒါဂါမ်၊ အနာဂါမ်၊ ရဟန္တာ၊ ဧတဒဂ်၊ ဘုရား၊ နိဗ္ဗာန် | |
| ကျင့်စဉ်များ | |
| သမထ၊ ဝိပဿနာ၊ သတိပဋ္ဌာန်၊ ဓုတင်၊ ကမ္မဋ္ဌာန်း၊ ဒုက္ကရစရိယာ၊ နိကာယ် ငါးရပ်၊ | |
| ဂါထာများ | |
| ကျင့်ဝတ်၊ သုတ်တော်၊ ဂုဏ်တော်၊ ဂါထာတော်၊ ဘုရားပင့်၊ ဩကာသ၊ ပုတီးစိပ်နည်း၊ | |
| ဂိုဏ်းများ | |
| ထေရဝါဒ - မဟာယာန-တိဘက်ဗုဒ္ဓဘာသာ | |
| နိုင်ငံနှင့်ဒေသများ | |
 |
|---|
တစ်နည်း၊ ပထမ ဗုဒ္ဓဝစန၊ မဇ္ဈိမ ဗုဒ္ဓဝစန၊ ပစ္ဆိမ ဗုဒ္ဓ ဝစနအားဖြင့် သုံးပါးရှိသည်၊ ယင်းသုံးပါးတို့တွင် 'အနေကဇာ တိသံသာရံ'စသော နှစ်ဂါထာသည်၎င်း၊ 'ယဒါဟဝေပါတုဘဝန္တိ ဓမ္မာ'စသော သုံးဂါထာသည်၎င်း ပထမ ဗုဒ္ဓဝစနဖြစ်၏။ 'ဟန္ဒ ဒါနိဘိက္ခဝေအာမန္တယာမိ'စသော စကားသည် ပစ္ဆိမဗုဒ္ဓဝစနဖြစ် ၏။ ထိုဗုဒ္ဓဝစန နှစ်ခု၏ အကြား၌ ၄၅ ဝါပတ်လုံး ဟော တော်မူအပ်သော တရားတို့ကား မဇ္ဈိမ ဗုဒ္ဓဝစန ဖြစ်သည်။
တစ်နည်း၊ ဝိနည်းပိဋက၊ သုတ္တန်ပိဋက၊ အဘိဓမ္မာပိဋက အားဖြင့် သုံးပါးရှိသည်။ ယင်းသုံးပါးတို့တွင် ဘိက္ခုဝိဘင်း၊ ဘိက္ခုနီဝိဘင်း၊ မဟာဝါ၊ စူဠဝါ၊ ပရိဝါ ဤငါးကျမ်းတို့ကား ဝိနည်းပိဋကဖြစ်သည်။ ဗြဟ္မ ဇာလသုတ်စသော သုံးဆယ့်လေး သုတ်ရှိ ဒီဃနိကာယ်၊ မူလပရိယာယသုတ်စသော တရာငါး ဆယ်နှစ်သုတ်ရှိ မဇ္ဈိမနိကာယ်၊ ဩဃတရဏသုတ် စသော ခုနစ်ထောင်ခုနစ်ရာခြောက်ဆယ့်နှစ်သုတ်ရှိ သံယုတ္တနိကာယ်၊ စိတ္တ ပရိယာဒါနသုတ်စသော ကိုးထောင်ငါးရာငါးဆယ်ခုနစ် သုတ်ရှိ အင်္ဂုတ္တရနိကာယ်နှင့် ခုဒ္ဒကပါဌ၊ ဓမ္မပဒ၊ ဥဒါန်း၊ ဣတိဝုတ်၊ သတ္တနိပါတ်၊ ဝိမာနဝတ္ထု၊ ပေတဝတ္ထု၊ ထေရ ဂါထာ၊ ထေရီဂါထာ၊ ဇာတ်၊ နိဒေ္ဒသ၊ ပဋိသမ္ဘိဒါမဂ်၊ အပဒါန်၊ ဗုဒ္ဓဝင်၊ စရိယာပိဋကဟူသော ဤဆဲ့ငါးကျမ်းရှိ ခုဒ္ဒကနိကာယ် တို့ကား သုတ္တန် ပိဋကဖြစ်သည်။ ဓမ္မသင်္ဂဏီ၊ ဝိဘင်း၊ ဓာတု ကထာ၊ ပုဂ္ဂလပညတ်၊ ကထာဝတ္ထု၊ ယမိုက်၊ ပြာန်း ဤခုနစ် ကျမ်းတို့ကား အဘိဓမ္မာပိဋကဖြစ်သည်။ တစ်နည်း၊ သုတ္တ၊ ဂေယျ၊ ဝေယျာကရဏ၊ ဂါထာ၊ ဥဒါန၊ ဣတိဝုတ္ထက၊ ဇာတက၊ အဗ္တုတဓမ္မ၊ ဝေဒလ္လ အားဖြင့် အင်္ဂါကိုးပါးရှိသည်။ တစ်နည်း၊ ဓမ္မက္ခန္ဓာအားဖြင့် ရှစ်သောင်းလေးထောင် ရှိသည်။
တရားဂုဏ်တော်ခြောက်ပါး
- (၁) အစ၊ အလယ်၊ အဆုံး သုံးပါးလုံး၌ ကောင်းခြင်း
- (၂) ကျင့်ဆောင်သူတို့အား ယခုဘဝ၌ပင် ကောင်းကျိုးကို ကိုယ်တွေ့မျက်မြင်ခံစားရခြင်း၊
- (၃)ကျင့်ဆောင်သူတို့အား အချိန်အခါမလင့် ကောင်းကျိုးကို
ကိုယ်တွေ့မျက်မြင်ခံစားရခြင်း၊လောက်အောင် ကောင်းကျိုးကို ခံစားရခြင်း၊
- (၅) ကျင့်ဆောင်သူတို့အား ကိုယ်သန္တာန်တွင် ရရှိပေါက်ရောက်အောင် ကောင်းကျိုးကို ဆောင်ယူပေးခြင်း၊
- (၆) ပညာရှိ သူတော်ကောင်းတို့ ကိုယ်သန္တာန် အသီးသီး၌ ကောင်းကျိုးကို ထင်ထင်ရှားရှား သိမြင်ခံစားရခြင်း။
ကိုးကား
- မြန်မာ့စွယ်စုံကျမ်း၊ အတွဲ(၄)မှ ဦးကြီးဖေ ရေးသည့် တရား