ဝိနည်း

ဝိနည်းဟူသည် ဝိနယဟူသော ပါဠိမှဖြစ်လာသော ဝေါဟာရတစ်ခုဖြစ်သဖြင့် ဆုံးမရာဆုံးမကြောင်းဖြစ်သောတရားဟု အဓိပ္ပါယ်ရသည်။ ထိုဝိနည်းသည် အာဂါရိယဝိနည်း၊ အနာဂါရိယဝိနည်းဟူ၍ နှစ်မျိုးရှိ၏။ ထိုနှစ်မျိုးတို့တွင် လူများနှင့်သက်ဆိုင်သော ဝိနည်းကို အာဂါရိယ ဝိနည်းခေါ်၍ ရဟန်းသံဃာတော်များနှင့် သက်ဆိုင်သောဝိနည်းကို အနာဂါရိယ ဝိနည်းဟုခေါ်သည်။

ဘာသာတရား ဗုဒ္ဓဘာသာ
သမိုင်း
ဗုဒ္ဓဝင် - သမိုင်း - သင်္ဂါယနာများ
ဘုရားများ
နှစ်ကျိပ်ရှစ်ဆူ- ကကုသန်ဘုရား- ကောဏဂုံဘုရား- ကဿပဘုရား-ဂေါတမဘုရား၊
ဆရာ (အစရိယ)
သိဒ္ဓတ္ထဂေါတမ - ဘိက္ခု (ရဟန်း) - ဘိက္ခုနီ (ရဟန်းမိန်းမ)
လက္ခဏာရေးသုံးပါး
အနိစ္စ - အနတ္တ - ဒုက္ခ
ရတနာသုံးပါး
ရတနာသုံးပါး-ဗုဒ္ဓ - ဓမ္မ - သံဃာ
အယူဝါဒ
သစ္စာလေးပါး - ခန္ဓာငါးပါး - ငါးပါးသီလ - သီတင်းသီလ
တိပိဋကနှင့်ကျမ်းစာများ
တိပိဋက (ဝိနည်းပိဋကတ် - သုတ်ပိဋကတ် - အဘိဓမ္မာပိဋကတ်)
အဆင့်များ
ပုထုဇဉ်၊ ကိုရင်၊ ရဟန်း၊ သောတာပန်၊ သကဒါဂါမ်၊ အနာဂါမ်၊ ရဟန္တာ၊ ဧတဒဂ်၊ ဘုရား၊ နိဗ္ဗာန်
ကျင့်စဉ်များ
သမထ၊ ဝိပဿနာ၊ သတိပဋ္ဌာန်၊ ဓုတင်၊ ကမ္မဋ္ဌာန်း၊ ဒုက္ကရစရိယာ၊ နိကာယ် ငါးရပ်၊
ဂါထာများ
ကျင့်ဝတ်၊ သုတ်တော်၊ ဂုဏ်တော်၊ ဂါထာတော်၊ ဘုရားပင့်၊ ဩကာသ၊ ပုတီးစိပ်နည်း၊
ဂိုဏ်းများ
ထေရဝါဒ - မဟာယာန-တိဘက်ဗုဒ္ဓဘာသာ
နိုင်ငံနှင့်ဒေသများ

ဒုစရိုက် ၁ဝ ပါး၊ သုစရိုက် ၁ဝ ပါးအပြစ်အကျိုး၊ သိင်္ဂါလောဝါဒသုတ်၊ ပရာဘဝသုတ်၊ ဝသလသုတ်တို့၌လာသော ပျက်စီးကြောင်း၊ ကြီးပွားကြောင်းစသော လူတို့ရှောင်ကြဉ်အပ်၊ ပြုကျင့်အပ်သော တရားသည် အာဂါရိယဝိနည်း (ဝါ) လူ့ဝိနည်းမည်၏။ ဗုဒ္ဓ၏ တပည့်သား သံဃာတော်များလိုက်နာကျင့်သုံးရန် ပညတ်ထားသော ဥပဒေစည်းမျဉ်းများဖြစ်သော ဝိနည်းပညတ်တော်သည် အနာဂါရိယဝိနည်း(ဝါ) ရဟန်းဝိနည်းမည်၏။

ထိုနှစ်မျိုးတို့တွင် ဝိနည်းပိဋကတ်အရာ၌ အနာဂါရိယ ဝိနည်းဖြစ်သော ရဟန်းဝိနည်းကိုသာ ယူအပ်လေသည်။ အဋ္ဌကထာတို့၌ ဤဝိနယသဒ္ဒါကို ဝိဟူသော ဥပသာရနှင့် နယသဒ္ဒါ ပေါင်းစပ်၍ ဖြစ်သည်ဟူ၍လည်းကောင်း၊ ဝိရှေ့ရှိသော နီဓာတ်ဖြင့် ပြီးသည်ဟူ၍လည်းကောင်း နှစ်နည်းပြဆိုထား၏။ ထိုနှစ်နည်းတွင် ပထမနည်းအရ အထူးထူးသော နည်းနာနယရှိသောကြောင့် ဝိနည်းဟု အဓိပ္ပါယ်ရ၏။ ထိုစကားမှန်၏။ ဝိနည်း၌ နိဒါနုဒ္ဒေသစသော ပါတိမောက်ပြခြင်း၊ ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသငါးမျိုး၊ ပါရာဇိကစသော အာပတ် ခုနစ်ပုံ၊ သိက္ခာပုဒ်၊ ဝတ္ထု၊ ပုဂ္ဂလ၊ မူလပညတ်၊ အနုပညတ်စသော အထူးထူးသော နည်းနာတို့သည် ရှိကြကုန်သည်။ ဒုတိယနည်းအရ ကိုယ်နှုတ်တို့ဖြင့် ဖြစ်နိုင်သော အကုသိုလ်ဟူသမျှကို တားမြစ်၍ ထူးခြားသောအသွင်မျိုးသို့ ရောက်စေတတ်၏ဟု အဓိပ္ပါယ်ယူရပေမည်။ ယင်းဝိနယပိဋကတ်ကို ဒေသနာဘေဒစသည်ဖြင့် ဝေဖန်ရသော် အာဏာဒေသနာ၊ ဝေါဟာရ ဒေသနာ၊ ပရမတ္ထ ဒေသနာဟူ၍ ဒေသနာ အပြားသုံးပါးရှိရာတွင် အာဏာထားခြင်းငှာ ထိုက်တော်မူသော မြတ်စွာ ဘုရားသည်များသောအားဖြင့် အာဏာတော်ကို ပဓာနထား၍ဟောကြားတော် မူအပ်သောကြောင့် အာဏာဒေသနာဖြစ်လေသည်။ ယထာပရာဓ သာသနာ၊ ယထာနုလောမ သာသနာ၊ ယထာဓမ္မ သာသနာ ဟူ၍ သာသနာအပြားသုံးပါးရှိရာတွင် များသောအပြစ်ရှိကုန်သော သတ္တဝါတို့ကို အပြစ်အားလျော်စွာ ဆုံးမရာ ဆုံးမကြောင်း ဖြစ်သောကြောင့် ယထာပရာဓသာသနာ ဖြစ်လေသည်။ သံဝရာ သံဝရ ကထာ၊ စိဋ္ဌ ဝိနိဝေဌနကထာ၊ နာမရူပ ပရိစ္ဆေဒ ကထာဟူ၍ ကထာအပြားသုံးပါးရှိရာတွင် ကာယ ဒွါရဝစီ ဒွါရတို့ဖြင့် လွန် ကျူးခြင်း၏ ဆန့်ကျင်ဖက်ဖြစ်သော သေးငယ်သောစောင့်စည်းခြင်း၊ ကြီး သောစောင့်စည်းခြင်းကို ဟောရာဖြစ်သောကြောင့် သံဝရာ သံဝရကထာဖြစ် လေသည်။ အဓိသီလ သိက္ခာ၊ အဓိစိတ္တ သိက္ခါ အဓိပညာ သိက္ခာ ဟူ၍ သိက္ခာအပြားသုံးပါး ရှိရာတွင် အကျင့်သီလ အရာဖြစ်သောကြောင့် အဓိသီလသိက္ခာဖြစ်၏။ ဝီတိက္ကမပဟာန်၊ ပရိယုဋ္ဌာနပဟာန်၊ အနုသယပဟာန်ဟူ၍ ပဟာန်အပြားသုံးပါးရှိရာတွင် သီလသည် ဝီတိက္ကမကိလေသာ၏ ဆန့်ကျင် ဖက်ဖြစ်သောကြောင့် ဝီတိက္ကမပဟာန်ဖြစ်၏။ စကားအစဉ်၏ နက်နဲခြင်း၊ အနက်အဓိပ္ပါယ်၏ နက်နဲခြင်း၊ ဖော်ထုတ်ဟောပြောမူ၏နက်နဲခြင်း၊ မှန်ကန်စွာ သိရှိနားလည်မှု၏ နက်နဲခြင်း တည်းဟူသော နက်နဲခြင်းလေးမျိုးနှင့်လည်း ပြည့်စုံပေ၏။

ဤဝိနည်းသည် ဟိရိဩတ္တပ္ပ ဟူသော လောကပါလတရားများကို မြဲမြံခိုင်ခံ့ အရှည်တည်တံ့စေလျက် ကောင်းမွန်စွာကျင့်သုံးတော်မူကြကုန် သော ရဟန်းတော်တို့အား သီလ၏ ပြည့်စုံခြင်းကို အမှီပြု၍ ဝိဇ္ဇာ သုံးပါး တရားသို့ရောက်ကာ နိဗ္ဗာန်ပေါက်ပို့ပေးတော်မူနိုင်သည်ကိုထောက်၍ သာသ နာတော်၌ အလွန်အရေးမူနိုင်သည်ကိုထောက်၍ သာသနာတော်၌ အလွန် အရေးကြီးကြောင်း သိသာနိုင်ပေသည်။ ထို့ကြောင့်ပင် အဋ္ဌကထာတို့၌- ' ဝိနယောနာမ ဗုဒ္ဓသာသနဿ အာယု၊ ဝိနယေ ဌိတေသာသနံ ဌိတံ ဟောတိ ' ဟုမိန့်တော်မူ၏။

အဓိပ္ပာယ်မှာ ဝိနည်းမည်သည်ကား ဘုရားသာသနာတော်၏ အသက်ဖြစ်ပေသည်။ ဝိနည်းတရားတော် တည်ရှိမှသာ သာသနာတော် တည်ရှိသည်မည်၏ဟု ဆိုလိုသည်။ ယင်းသို့ သာသနာတော်တွင် ဝိနည်းတရားတော် အရေးကြီးသောကြောင့်ပင် ပထမသင်္ဂါယနာနှင့်တစ်ကွ သင်္ဂါယနာအဆက်ဆက်၌ သာသနာတော်၏ အသက်ဖြစ်သော ထိုဝိနည်းကို အဦးအစထား၍ သင်္ဂါယနာတင်တော်မူခဲ့ကြလေသည်။ ထိုစကားသည်မှန်၏။ ဝိနည်းတရားတော်သည် ကာယကံမှု၊ ဝစီကံမှုတို့ကို ယဉ်ကျေးသိမ်မွေ့စေ၍ ကာယဒွါရ၊ ဝစီဒွါရ၌ ဖြစ်လတ္တံ့သော အပြစ်တို့ကို ပိတ်ဆို့တတ်သည့် ဘုရားစည်းမျဉ်း ဥပဒေတော်ကြီးပင်ဖြစ်လေရာ၊ အဦးအစထား၍ သင်္ဂါယနာတင်ရလောက် အောင်လည်း အရေးကြီးလှပေသည်။

ထိုဝိနည်းတရားတော်သည် သင်္ဂါယနာ တင်သောအစဉ်အားဖြင့်- ၁။ ရဟန်းယောက်ျားများနှင့်ဆိုင်သော သိက္ခာပုဒ်များကို အကျယ် ဝေဘန်ပြရာ အပိုင်းဖြစ်သော ဘိက္ခုဝိဘင်္ဂ၊ ၂။ ရဟန်းမိန်းမများနှင့်ဆိုင်သော သိက္ခာပုဒ်များကို အကျယ် ဝေဘန်ပြရာ အပိုင်းဖြစ်သော ဘိက္ခုနီဝိဘင်္ဂ၊ ၃။ မဟာခန္ဓက၊ ဥပေါသထက္ခန္ဓကစသော ကြီးကျယ်ရှည်လျား သော အကြောင်းအရာများကိုဖော်ပြရာ အပိုင်းဖြစ်သော မဟာဝဂ္ဂ၊ ၄။ ကမ္မက္ခန္ဓက၊ ပါရိဝါသိက္ခန္ဓကစသော မဟာဝဂ္ဂခန္ဓကလာ အကြောင်းအရာများထက် ငယ်သော (ဝါ) တိုသောအကြောင်းအရာများကို ဖော်ပြရာအပိုင်းဖြစ်သော စူဠဝဂ္ဂ၊ ၅။ ဝိနည်းဆိုင်ရာတွင် အကြွင်းအကျန်ဆိုဖွယ် မရှိစေရန်၊ အခြံအရံသဖွယ် သိမ်းကျုံးဖွင့်ပြရာဖြစ်သော ပရိဝါရဟူ၍အပိုင်း ငါးပိုင်းရှိ လေသည်။ ယင်းငါးပိုင်းကို ကျမ်းစာအားဖြင့် ခွဲဝေလိုက်သော် - ၁။ ပါရာဇိဘဏ် ပါဠိတော်၊ ၂။ ပါစိတ် ပါဠိတော်၊ ၃။ မဟာဝဂ် ပါဠိတော်၊ ၄။ စူဠဝဂ် ပါဠိတော်၊ ၅။ ပရိဝါ ပါဠိတော် ဟူ၍ ကျမ်းငါးကျမ်း ဖြစ်လာလေသည်။ ဘိက္ခုဝိဘင်္ဂတွင် ပါရှိသော ပါရာဇိက - သာသနာတော်မှ ဆုံးရှုံးခြင်းသို့ ရောက်စေနိုင်သော အကြီးဆုံးအပြစ်၊ သံဃာဒိသေသ - အပြစ်စင်ကြယ်အောင်ကုစားရာ၌ အစ၊ အလယ်၊ အဆုံး သုံးပါးလုံး၌ သံဃာကို အလိုရှိအပ်သော ဒုတိယအကြီးဆုံး အပြစ်၊ အနိယတ - အပြစ်အမည်ကို အမြဲသတ်မှတ်၍မထား၊ သင့်သလို ဆုံးဖြတ်ရသောအပြစ် အာပတ် တစ်မျိုးနှင့်နိဿဂ္ဂိယ - စွန့်ခြင်း ရှေ့သွားရှိသောအပြစ် (ဝါ) စွန့် ပြီးမှ အပြစ်ကိုကုစားရသော သိက္ခာပုဒ်တို့ကို အာဒိလဒ္ဓနာမ - အစဖြစ် သော ပါရာဇိကအပိုင်းအားဖြင့် သတ်မှတ်၍ရအပ်သော အမည်အနေဖြင့် ပါ ရာဇိကပါဠိ - ပါရာဇိကဏ်ပါဠိတော် ဟူ၍ အမည်မှည့်ခေါ်ပြီးလျှင် ကျမ်း တစ်ကျမ်း ဖွဲ့စည်းထားခဲ့ပေသည်။ ထို့နောက် ဘိက္ခုဝိဘင်္ဂမှ ပါစိတ္တိယ - ကုသိုလ်စိတ်ကို လျှောကျ စေတတ်သောအပြစ်၊ ပါဋိဒေသနီ - အသီးအခြားပြောကြားရသော အပြစ်၊ သေခိယ - ယဉ်ကျေးမှု ကျင့်ဝတ်အနေဖြင့် မကျင့်မနေကျင့်ရသော သိက္ခာ ပုဒ်များ၊ အဓိကရဏ သမထ - ဖြစ်ပေါ်လာသော အဓိကရုဏ်း (ဝါ) အပြစ်အာပတ်ဆိုင်ရာအရေးအရာကို ငြိမ်းအေးအောင်ဆုံးဖြတ်နည်းဟူသော အပိုင်းကြီးလေးပိုင်းနှင့် ဘိက္ခုနီဝိဘင်္ဂပါဠိ အပိုင်းအားလုံးကို စုပေါင်း၍ ပါစိတ္တိယပါဠိ - ပါစိတ်ပါဠိတော်ဟူ၍ အမည်တပ်ပြီးလျှင် ကျမ်းတစ်ကျမ်း ဖွဲ့စည်းခဲ့ပေသည်။ ထိုနောက်မှ အစဉ်အတိုင်း မဟာဝဂ္ဂပါဠိ၊ စူဠဝဂ္ဂပါဠိနှင့် ပရိဝါ ရပါဠိတို့ကို တစ်ကျမ်းစီဖွဲ့စည်း၍ ဝိနည်းငါးကျမ်းဟု ရှေးမဟာထေရ်မြတ် ကြီးတို့ သတ်မှတ်တော်မူခဲ့ကြပေသည်။

ထိုဝိနည်းကျမ်းဂန်များ၌ ပါရှိသောအချက်များသည် ရဟန်းသံဃာတော်များ လိုက်နာကျင့်သုံးရန် ပညတ်ထားသော ဥပဒေစည်းမျဉ်းများသာ ဖြစ်ပေရာ ထိုဥပဒေစည်းမျဉ်းများကိုဖော်ပြရာ ဝိနည်း ကျမ်းဂန်များသည်လည်း မြတ်စွာဘုရား၏ တပည့်သားသံဃာတော်များနှင့်သာ တိုက်ရိုက် သက်ဆိုင်သော ကျမ်းစာများဖြစ်၍ ထိုကျမ်းစာများကို လူပုဂ္ဂိုလ်များကြည့်ရှုဖွယ်မလို၊ သိမှတ်ဖွယ်မလိုဟုထင်တတ်ကြသည်။ အမှန်အားဖြင့်ကား ဝိနည်း ကျမ်းဂန်များတွင် ပါရှိသောအချက်အလက်များစွာတို့မှာ မြတ်စွာဘုရား လက်ထက်တွင် အုပ်ချုပ်ရေး၊ ပညာရေး၊ ကျန်းမာရေး၊ လူမှုရေး၊ စိုက်ပျိုးရေး၊ ယဉ်ကျေးမှုနှင့် လူမှုအဆင့်အတန်းမှစ၍ များပြားလှသော အရေးအရာတို့ကို ခန့်မှန်းနိုင်သဖြင့် ဗဟုသုတ ရှာမှီးသူတိုင်းအဖို့ ထိုဝိနည်းကျမ်းဂန်များကို ဖတ်ရှုသင့်လှပေသည်။ [1]